“ΈΝΤΓΚΑΡ ΑΛΑΝ ΠΟΕ: 21 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ “ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ”. Ανθολόγηση- Μετάφραση- Σημειώσεις: Κατερίνα Σχινά. Εκδ. “Μεταίχμιο”, σελ. 425, € 22
“Είναι αλήθεια ότι μπορεί να μη βρω ποτέ την ευκαιρία να διοχετεύσω τα γραπτά μου στον κόσμο, όμως δεν θα εγκαταλείψω την προσπάθεια. Την τελευταία στιγμή θα εσωκλείσω το χειρόγραφο σ' ένα μπουκάλι και θα το πετάξω στη θάλασσα”.
Σαν μπουκάλι στη θάλασσα, έτσι έγραφε, εξάλλου στα “Μέλλοντα ταύτα” και το έλεγε: “Το αν θα λάβεις ποτέ αυτήν την επιστολή έχει μικρή μονάχα σημασία, αφού την έγραψα αποκλειστικά για δική μου ευχαρίστηση” πριν από δύο αιώνες ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, αντιμετωπίζοντας αντίξοες συνθήκες ζωής, χαρακτήρα, εποχής. Δύο αιώνες μετά, σε έναν τόμο που κυκλοφορεί από το Μεταίχμιο, με εξαιρετική ανθολόγηση, μετάφραση και σημειώσεις Κατερίνας Σχινά, ο σύγχρονος αναγνώστης μένει άναυδος για το πόσο μπροστά, τελικά, υπήρξε ο ποιητής και πεζογράφος Άλαν Πόε για την λογοτεχνία και για την εποχή του.
Στην ανθολογία, εντασσόμενα στις ενότητες Τρόμος, Φανταστικό, Μυστήριο, Περιπέτεια και Σάτιρα και εμπεριέχοντας και το πανδιάσημό του “Το Κοράκι” με κατατοπιστικές εισηγήσεις ξεδιπλώνεται το τεράστιο εύρος του αμερικανού ποιητή. Αλλά και οι βάσεις για τα πιο πάνω λογοτεχνικά είδη που εν αγνοία του έβαζε.
“Οι άνθρωποι με λένε τρελό, αλλά το ζήτημα παραμένει ακόμη άλυτο: Είναι ή δεν είναι η τρέλα η υπέρτατη ευφυία;” αναρωτιόταν μέσα απ' τον ήρωα στην “Λιγεία” του, αποκαλύπτοντας τον πυρήνα της έμπνευσης: “Στα θαμπά τους οράματα συλλαμβάνουν μια φευγαλέα αναλαμπή αιωνιότητας και ξυπνώντας αναριγούν, έχοντας την αίσθηση ότι μόλις βρέθηκαν στα πρόθυρα ενός μεγάλου μυστικού”.
Εξάλλου “Δεν υπάρχει θεσπέσια ομορφιά” λέει ο Μπέικον, ο λόρδος Βίρουλαμ, “χωρίς κάποια παραδοξότητα στις αναλογίες”.
Η ζωή του, φαντάσματα και σπαράγματα στο αλλόκοτο έργο του άφηνε περιθώρια στους συγχρόνους του που δεν τον καταλάβαιναν, όπως ο Χένρι Τζέιμς να δηλώνουν: “Όποιος τον πάρει στα σοβαρά δείχνει ότι δεν είναι ο ίδιος σοβαρός”.
Στις “21 ιστορίες και Το κοράκι” εντούτοις ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται τον “σωσία” του Ντοστογιέφσκι και του Μπόρχες στον δικό του “Γουίλιαμ Γουίλσον”, τη “Λιγεία” του Λαμπεντούζα στην “Λιγεία” του, τον εγκλεισμό του Κάφκα στο “Προσωπείο του κόκκινου θανάτου”. Τους μαθηματικούς συνειρμούς στις “Δολοφονίες της οδού Μοργκ” και στο “Κλεμμένο γράμμα” του, την ψυχανάλυση, τον συμβολισμό και τον υπερρεαλισμό στη “Βεατρίκη”, την “Ελεονόρα” και την “Πτώση του Άσερ”. Την υπαρξιακή και μεταφυσική αναζήτηση σε κάθε γραμμή του:
“Οι αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας συνδέονται μ' αυτήν την αίθουσα και με τους τόμους της- για τους οποίους δεν θα πω περισσότερα. Εδώ μέσα πέθανε η μητέρα μου. Εδώ μέσα γεννήθηκα. Όμως θα ήταν καθαρή ανοησία να πω ότι δεν είχα ζήσει και πιο πριν- ότι η ψυχή δεν έχει προηγούμενη ύπαρξη. Το αρνείστε; Ας μην το συζητήσουμε λοιπόν. Πεπεισμένος καθώς είμαι, δεν επιζητώ να πείσω και τους άλλους” (Βερενίκη).
“Οι πραγματικότητες του κόσμου μού φαίνονταν οράματα και μόνο οράματα, ενώ, αντίστροφα, οι εξωφρενικές ιδέες της χώρας των ονείρων έγιναν όχι απλώς το υλικό της καθημερινής μου ύπαρξης αλλά, ουσιαστικά, απόλυτα και αποκλειστικά, η ίδια μου η ύπαρξη”.
Η ζωή του, ταυτόσημη με το έργο του “Εγώ, ζώντας μέσα στον εαυτό μου, εθισμένος, ψυχή και σώμα, στον πιο έντονο και οδυνηρό διαλογισμό”, έβλεπε αλλιώτικα την ίδια πραγματικότητα απ' οποιοσδήποτε άλλον: “Και ύστερα- ύστερα όλα είναι μυστήριο και φρίκη, και μια ιστορία που θα 'πρεπε να μείνει ανείπωτη”.
Στην Ευρώπη, “ευτυχώς που υπήρξε ένας Μποντλέρ που τον ανακάλυψε”, τον “μόνο συγγραφέα – όπως έλεγε ο Πολ Βαλερί- χωρίς κανένα ψεγάδι”. “Δεν είναι ένας ζωγράφος της ζωής, αλλά ένας χτίστης, ένας εφευρέτης των μορφών, ένας εξερευνητής των πιο διαφορετικών ειδών” όπως έγραφε ο Τοντορόφ, έτσι που να αναρωτιέται ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ “πού θα ήταν το αστυνομικό μυθιστόρημα πριν ο Πόε του εμφυσήσει την πνοή της ζωής;” Κάνοντας τον Ντοστογιέφσκι ν' αναγνωρίζει “αυτό που είναι εκπληκτικό στον Πόε είναι η ρώμη της φαντασίας του, η ακρίβεια της εύγλωττης λεπτομέρειας. Έτσι, επιτυγχάνει ένα αποτέλεσμα παραδόξως αληθοφανές και πειστικό”. Με πρωτοστατούντα, βέβαια, τον σύγχρονό του Μποντλέρ που επέμενε “Η ποίηση του Έντγκαρ Άλαν Πόε είναι βαθιά και στιλπνή σαν όνειρο, μυστηριακή και τέλεια σαν κρύσταλλο”, επιμένοντας πως είναι περισσότερο Γάλλος απ' όσο θα έπρεπε για τα αμερικάνικα γράμματα. Ένας τόμος όπου πραγματικά η Κατερίνα Σχινά και από άποψη σχολίων αλλά και μετάφρασης, “κεντάει”. Όλο το αλλόκοτο μεγαλείο του Πόε σε ένα βιβλίο: “21 ιστορίας και “Το κοράκι”, που επιμένει διακόσια χρόνια πριν ότι “για τον Θεό τα πάντα είναι τώρα”.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ:
Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε γεννήθηκε το 1809 στη Βοστόνη από γονείς πλανόδιους ηθοποιούς. Ορφάνεψε και από τους δύο νήπιο ακόμη, και την κηδεμονία του ανέλαβε ο εύπορος έμπορος από το Ρίτσμοντ Τζον Άλαν, στον οποίο ο συγγραφέας οφείλει το μεσαίο του όνομα.
Η ποίηση τον σαγήνευσε από τα πρώτα παιδικά του χρόνια· μόλις πέντε ετών, έγραφε στίχους «μεγάλης πρωτοτυπίας», σύμφωνα με έναν δάσκαλό του. Από το 1815 ως το 1820 έζησε στην Αγγλία, όπου και τελείωσε το σχολείο. Επιστρέφοντας στην Αμερική παρακολούθησε για λίγο μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνιας, αλλά σύντομα το εγκατέλειψε. Υπηρέτησε στον αμερικανικό στρατό, συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες ως ρεπόρτερ και δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή αφηγημάτων το 1840.
Τα πεζογραφήματά του εκπλήσσουν με την ποικιλία τους. Πλάι στα διάσημα φανταστικά του διηγήματα, στοιχίζονται εντελώς διαφορετικά γραπτά, που ο ίδιος χαρακτήριζε «έργα λογικής επαγωγής», οι ιστορίες καθαρού τρόμου συμβαδίζουν με άλλες καθαρά φανταστικές, τα γνήσια περιπετειώδη αφηγήματα εκβάλλουν στους προδρόμους των αστυνομικών κι ανάμεσά τους παρεμβάλλονται κάποια κείμενα περιγραφικά και στατικά, φιλοσοφικοί διάλογοι και αλληγορίες.
Έγραψε δοκίμια ποιητικής (Ποιητική αρχή και Φιλοσοφία της σύνθεσης) και πολλά λυρικά ποιήματα. Κατεξοχήν συγγραφέας του «αλλόκοτου», παραδομένος στη σαγήνη του αφανισμού, έζησε όπως έγραψε: οριακά. Συνδέθηκε με γυναίκες που ακροβατούσαν στο κατώφλι του θανάτου· η πρώτη, η νεαρή εξαδέλφη του Βιρτζίνια Κλιμ, την οποία και παντρεύτηκε, φυματική· η δεύτερη, η ποιήτρια και πνευματίστρια Σάρα Έλεν Γουίτμαν επίσης· η τρίτη καρδιακή και νευρωτική. Αφέθηκε σε καταχρήσεις – πρώτα στα τυχερά παιχνίδια και ύστερα στο ποτό. Ερωτοτροπώντας συνεχώς με την κατάθλιψη και την τρέλα, προσπάθησε να αυτοκτονήσει το 1848 και, έναν χρόνο αργότερα, στις 7 Οκτωβρίου, πέθανε μέσα σ' έναν παροξυσμό αλκοολικού παραληρήματος.
Δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής
