Μόνο εκεί που ξεκίνησες μπορείς να τερματίσεις...

Μην ξεχνάς πάντως πως δεν είναι παρά ένας καθρέφτης


“ΣΟΛΑΡΙΣ” του Stanislaw Lem. Μετάφραση: Γιώργος Τσακνιάς. Εκδ. “Ποταμός”, σελ. 319, € 17
“Μην ξεχνάς πάντως πως δεν είναι παρά ένας καθρέφτης που αντανακλά μέρος του μυαλού σου. Είναι όμορφη επειδή έτσι είναι οι αναμνήσεις σου. Εσύ δίνεις τη συνταγή. Μόνο εκεί που ξεκίνησες μπορείς να τερματίσεις, μην το ξεχνάς αυτό”...
Θεοσοφικό, φιλοσοφικό, βαθύτατα υπαρξιακό, οπωσδήποτε αλληγορικό κι ας προσποιείται την επιστημονική φαντασία, ο Σολάρις – πλανήτης είναι σα να υπήρξε! Τον ενεπνεύσθη ο Στανισλάβ Λεμ (γεννήθηκε το 1921 και πέθανε το 2006 στην Πολωνία), το έγραψε το 1961 (ακολούθησαν “Κυβερνιάδα”, “Η φωνή του Κυρίου”), του έδωσε εικόνα και υπόσταση ο Αντρέι Ταρκόφσκι το 1972 στο σινεμά.
Αλλά από το 1970 ως βιβλίο ήδη σάρωνε τα βραβεία: διεθνή και πολωνικά. Σε 41 γλώσσες μεταφράστηκε και οι συνολικές πωλήσεις του ξεκινούν τα 27 εκατομμύρια αντίτυπα σε βιβλία.
Η ιστορία, εν πρώτοις, επιστημονική, διαστημική.
Ο Κρις Κέλβιν φτάνει σε ένα διαστημικό σταθμό πάνω από το Σολάρις. Το αξιοπαρατήρητον είναι ο επικαλύπτων αυτόν ωκεανός. Ως οργανικό ων και με συνείδηση, έχει την σπάνια ικανότητα να υλοποιεί την πιο βαθιά σου πληγή, να σου αντανακλά ως πραγματικότητα τον μέγιστο φόβο και τρόμο, να αναπαράγει διαρκώς το αγκαθάκι εκείνο, τον κόμπο... Λες και η διαμονή σου είναι μια άλλη ζωή ή μια ακόμα ευκαιρία. Μονάχα που, επί τω προκειμένω, η αυτόχειρ αγαπημένη παρά την απόλυτη ομοιότητα δεν είναι παρά παραίσθηση, ανθρωποειδές. Υπάρχει, επειδή δεν την ξέχασε. Επιστρέφει, διότι ίσως και να επιζητά την τιμωρία. Οι πρώτες εξηγήσεις, αλλόκοτες, οι πρώτες κινήσεις, σπασμωδικές.
Οι συμβουλές των ομοιοπαθών συντρόφων του, σκληρές, να τον υποβάλλουν να ξαναζήσει σαν όνειρο μέσα σε όνειρο, ξανά και ξανά, την ίδια σκηνή:
“Και τότε άκουσα μια απόμακρη, μονότονη φωνή: “... ένα δίλημμα που δεν έχουμε τη δυνατότητα να λύσουμε. Η αιτία των βασάνων μας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Τα πολυεθέρια συμπεριφέρονται ακριβώς σαν ενισχυτής της ίδιας μας της σκέψης. Οποιαδήποτε απόπειρα να κατανοήσουμε τις αιτίες αυτών των γεγονότων σκοντάφτει στον ίδιο τον ανθρωπομορφισμό μας. Εκεί όπου δεν υπάρχουν άνθρωποι, δεν μπορεί να υπάρχουν αίτια κατανοητά από τους ανθρώπους. Προκειμένου να προοδεύσουμε στην έρευνά μας, πρέπει πρώτα να καταστραφούν είτε οι σκέψεις μας είτε οι υλοποιημένες μορφές τους. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να καταστρέψουμε τις σκέψεις μας. Κι όσο για την καταστροφή των υλοποιημένων τους μορφών, θα ήταν σαν να διαπράττουμε φόνο...”
Το φινάλε ανατρεπτικό και φιλόδοξο, ένα χαστούκι στην ανθρώπινη σιγουριά μας και υπερηφάνεια, που θα δοθεί τελικά για ακόμα μια φορά, όχι από μας, τους καθ' ομοίωσιν, αλλά από το ανθρωποειδές:
“Ο άνθρωπος έχει ξεκινήσει να εξερευνά άλλους κόσμους κι άλλους πολιτισμούς, χωρίς να εξερευνήσει πρώτα το δικό του λαβύρινθο με τους σκοτεινούς διαδρόμους και τα μυστικά δωμάτια, χωρίς να βρει πίσω από πόρτες που αυτός ο ίδιος έχει κλειδαμπαρώσει...”
Οξυδερκές στη σύλληψη και στην εκτέλεση, με πολλούς στοχαστικούς φιλοσοφικούς διαλόγους και μονολόγους, με αντιφάσεις λόγω της ίδιας της φύσης της, της ανθρώπινης ψυχής. Με το σύμπαν να ενεργεί ως Συνείδηση που εμείς τροφοδοτούμε, αλλά εντέλει μπορεί και να μας καταστρέψει όταν ξεφύγει από τον έλεγχό μας. Ακριβώς σαν την φωτιά. Η πρώτη σπίθα, δική μας.
Αλλά το σκοτεινό του υποσυνείδητο, πώς γίνεται να ελέγξει κανείς, τελικά;
Ένα αριστούργημα πολυεπίπεδο και κρυπτικό που αντέχει στον χρόνο και σε αναγνώσεις και ερμηνείες πολλές.

YG. Πασχαλινό, εντελώς αναστάσιμο παρ' ότι όλο δύσκολα σου βάζει. Αλλά αν βγάλουμε τίποτα, από τα δύσκολα θα βγει. Τα γεγονότα αυτά καθ' αυτά, άδειο χωρίς χέρι γάντι. Κι ας μη ξεχνάμε πως ό,τι δίνεις παίρνεις σ' αυτή τη ζωή, με έναν τρόπο ολότελα μυστηριώδη (δηλαδή μη σκεφθείτε το οφθαλμού αντί οφθαλμού, αγάπη αντί της αγάπης και δώρο αντί δώρου, απ' αλλού παίρνεις και είναι πολύ, εφόσον ό,τι δίνεις έχεις, όσα κρατάς, τα χάνεις).
Και το αγκαθάκι μας εκεί, να επανέρχεται σε όλους τους κύκλους και σ' αυτή και στην άλλη και στην άλλη ζωή...
Είπα άλλη ζωή και θυμήθηκα άλλη... στροφή.
Δερβίσηδες εκπληκτικοί το Σάββατο στο Μέγαρο. Τέσσερις επαναφορές, σε δώδεκα και στα εξής επτά χρώματα: μαύρο και λευκό του τάφου, πορτοκαλί και πράσινο που γίνεται ροζ και γαλανό για να γίνει λιλά και μοβ... Αλλά και το πρωί στροφές στο Καρουζέλ με την πριγκίπισσα Νεφέλη. Κι εγώ “νονούλα” και “νονίκα” ε ναι, τι να σου κάνει μόνο το νονά, που είναι όλα.