Απόκρυφη οικειότητα

ή αλλιώς

«η ζωή είναι θλιβερή εκτός από τις σπάνιες στιγμές που σκάει μύτη η αγάπη»

«ΟΥΤΕ ΑΓΙΟΙ ΟΥΤΕ ΑΓΓΕΛΟΙ» του Ιβάν Κλίμα, Μετάφραση: Βικτώρια Τράπαλη, Εκδ. «Κέδρος», σελ. 307, τιμή: 14 ευρώ.

«Κάποτε που είχα κατάθλιψη ρώτησα τον άντρα μου ποιο είναι το νόημα της ανθρώπινης ζωής… Σε θεμελιακό επίπεδο, δεν έχουμε πραγματικά ζωή, καθώς η διάρκεια της ύπαρξής μας είναι τόσο απειροελάχιστη συγκρινόμενη με τον κοσμικό χρόνο που δεν αφήνει ίχνη. Κι ό,τι δεν καταγράφεται, ουσιαστικά δεν υπάρχει… Ζούμε σαν να μην υπάρχουμε. Αν ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν, δε γνωρίζει τίποτα για μας, εμείς μονάχα νομίζουμε ότι ξέρουμε γι’ αυτόν. Είμαστε πολύ μικροί για να είμαστε υπολογίσιμοι…»
Αλλά παρ’ ότι δεν είμαστε υπολογίσιμοι στους «βλεφαρισμούς του Θεού», είμαστε απολύτως όσον αφορά την ιστορία, εφόσον η Ιστορία με κεφαλαίο είτε το ξέρουμε είτε το αγνοούμε ή θέλουμε να το αγνοούμε, πάντοτε καθόριζε και παράσερνε τις μικρές μας προσωπικές ιστορίες και κανένα καθεστώς δεν πέφτει χωρίς, τελικά, παράπλευρες απώλειες.
Κι ο τσέχος Ιβάν Κλίμα αυτό το γνωρίζει καλά.
Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας, έζησε και πτώση αλλά και ψευδαίσθηση κι όραμα. Εβραικής καταγωγής παρέμεινε τρία χρόνια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και γνώρισε την αγριάδα και τον παραλογισμό του ναζισμού.
Άνθρωπος της εποχής μας σήμερα, βιώνει κενό και μάταιο.
Κι έτσι οι ήρωές του «ούτε άγιοι ούτε άγγελοι» αναζητούν έκφραση, νόημα, απόλαυση, σκοπό. Παραπαίουν σ’ εκείνο που προσποιείται την ανελέητη ελευθερία και στο υπαρκτό τίποτα που επιβάλλεται, επιστρέφουν στο παρελθόν, για να ξαναπιάσουν από σημείο σταθερό το κομμένο νήμα.
Στο καινούργιο του μυθιστόρημα «Ούτε άγιοι ούτε άγγελοι», μια σαρανταπεντάχρονη οδοντογιατρός, μια επαναστατημένη έφηβη κι ένας τριαντάχρονος ερευνητής αρχείων της Μυστικής Αστυνομίας, αγωνίζονται να γεμίσουν το υπαρξιακό κενό τους και να νικήσουν τα φαντάσματα. Η Κριστίνα του σκληρού κομμουνιστή πατέρα και του συζύγου που την εγκατάλειψε. Η Γιάνα, να νικήσει τις ενοχές της για την κατάθλιψη της μητέρας της και για την εγκατάλειψη του πατέρα. Ο Γιάν, για να αποκαταστήσει, τον αδικημένο και βασανισμένο από τους κομμουνιστές, πατέρα του, τελικά.
Τριγύρω τους: ο πρώην σύζυγος της Κριστίνα, που υποστηρίζοντας πως είμαστε ένα τίποτα στο συμπαντικό πάντα, αργοπεθαίνει.
Η τραγουδίστρια αδελφή της Κριστίνα που ενώ χλευάζει τα πάντα, την έχει γονατίσει ήδη μάταιο και κενό.
Ο ανάπηρος αδελφός της Κριστίνα, που δεν αναγνωρίστηκε από κανένα, γι’ αυτό και υπήρξε για χρόνια ένας άγνωστος που έστελνε μηνύματα απειλητικά.
Αλλ’ όπως λέει ο συγγραφέας από τις πρώτες ήδη σελίδες «η ζωή είναι θλιβερή, εκτός από τις σπάνιες στιγμές που σκάει μύτη η αγάπη», κάποια στιγμή θα σκάσει μύτη η αγάπη για όλους αυτούς, ακριβώς την πιο δύσκολη ώρα. Έτσι, η Κριστίνα που βασανίζεται από κατάθλιψη θα ζεσταθεί απ’ την αγάπη του Γιαν, ενός κατά πολύ νεώτερού της άντρα. Η Γιάνα που τριγυρίζει με τα πανκιά και καταπίνει σχεδόν κάθε είδους ναρκωτικού, θα γνωρίσει την αυστηρή, στοργική μητρική αφοσίωση. Ο Γιαν, χαμένος μέσα σε αδιέξοδα εγκλήματα παρελθόντος και παίζοντας παιχνίδια ρόλων με συνομηλίκους, θα βιώσει την ιαματική αγάπη και πραγματικότητα.
Τρεις γενιές που βίωσαν την βαριά σκιά της ιστορίας και πληρώνουν την εξίσου βεβαρημένη απουσία κάθε νοήματος, ιδεολογίας και Θεού, με πυξίδα την αποδοχή και την αγάπη, αναψηλαφούν το «καινούργιο νόημα» αναγνωρίζοντας ότι κανένας δεν είναι «άγιος» ή «άγγελος», αλλά ότι κι αν γίνει «η μέρα της Εξιλέωσης» κάποια στιγμή θα έρθει. Όπως κι αυτό εκεί το κομμάτι κρυστάλλου όπως έγραψε κάποτε ο Τσάπεκ «Οι άνθρωποι έχουν μέσα τους έναν κρύσταλλο, λείο, αγνό και σκληρό, που δεν ενώνεται με τίποτα παρά όλα γλιστρούν και φεύγουν από πάνω του», αφού υπήρξε, πάντοτε θα υπάρχει.
Στις σελίδες του μυθιστορήματος και μέσα από τις ζωές της Κριστίνα, της Γιάνα και του Γιαν, περνούν σχεδόν τα πάντα: η ιστορία της Τσεχοσλοβακίας, το μαρτυρικό εβραικό παρελθόν, η σύγχρονη πλήξη, κατάθλιψη και ανία, η ανθρώπινη μοναξιά και το αμετάκλητο του θανάτου, η Αγάπη, η Συγχώρεση, η Εξιλέωση, το μέγιστο αίνιγμα του νοήματος και του Θεού. Το θαύμα της ζωής, τελικά, για όσο και όπως. Και η ταπείνωση, η ύψιστη χριστιανική αρετή: «Καταλαβαίνω ξαφνικά ότι κανείς τους δεν ήταν ευτυχισμένος: δεν ήξεραν να ζουν μ’ αυτά που είχαν, ζητούσαν κάτι άλλο απ’ αυτό που τους πρόσφερε η ζωή. Τους έλειπε η ταπεινοφροσύνη. Το ίδιο κι εμένα: κι έτσι δεν ήμουν ικανή να συμφιλιωθώ μαζί τους, ούτε με τη ζωή μου. Πρέπει να αποδεχόμαστε τους ανθρώπους, ακόμα κι αν δεν αποδεχόμαστε τις πράξεις τους». Η μέγιστη παραδοχή της Κριστίνα. Εξάλλου, όπως είπε κι η Γιάνα, στο ερειπωμένο εκκλησάκι το δίχως αγιογραφίες μοναχά με τα δυο μπλε βάζα: «Ούτε άγιοι, ούτε άγγελοι. Μονάχα δυο βάζα και τίποτε άλλο».
Αυτή η μεταστροφή από το «ιστορικό κάτι» στο «σύγχρονο κενό» και από την πίστη στην αθεία και τ’ αντίθετο, μοιάζει να είναι μια από τις βασικές συγγραφικές εμμονές. Και στην «Απόκρυφη οικειότητα» το ίδιο βασανιστικό, αριστουργηματικό μοτίβο: ο εφημέριος Ντανιέλ Βέντρα που χάνει την πίστη του μέσα από έναν έρωτα για μια όμορφη άγνωστη, για να την κερδίσει, τελικά, αυτή. Το θέμα είναι πού αφιερώνει, τελικά, κανείς τη ζωή του: σε μια πίστη που δεν αμφιβάλει ή σε μια πίστη που μεταλλάσσεται τελικά και αμφισβητεί;
Αλλά πάντα η αγάπη, ιαματική, μεταβάλει τα πάντα. Επειδή, ούτε λόγος, «η ζωή είναι θλιβερή εκτός από τις σπάνιες στιγμές που σκάει μύτη η αγάπη» και ποιος αμφιβάλλει;


ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ:
Ο σπουδαίος Τσέχος συγγραφέας και θεατρικός συγγραφέας Ιβάν Κλίμα γεννήθηκε στην Πράγα το 1931.
Υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας.
Καθώς οι γονείς του ήταν εβραικής καταγωγής, ο ίδιος και η οικογένειά του μεταφέρθηκαν το 1941 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερεζίν, όπου και παρέμειναν μέχρι το 1945.
Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του:
«Η δοκιμασία»,
«Έρωτας και σκουπίδια»,
«Απόκρυφη οικειότητα»,
«Περιμένοντας το φως περιμένοντας το σκοτάδι».