Μα, αν δεν υπάρχει απάντηση?

Ένα μυθιστορηματικό δοκίμιο για τους διαφορετικούς τύπους ευφυίας. Για «εκείνους» τους ευφυείς που καταλήγουν καμιά φορά, να μην έχουν «στον ήλιο μοίρα»…


«ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΟΔΕΡΕΡ» του Γκιγέρμο Μαρτίνες, Μετάφραση: Τιτίνα Σπερελάκη, Εκδ. «Πατάκη», σελ. 137, τιμή: 16 ευρώ.

Συμπατριώτης και μελετητής του Μπόρχες, ο μαθηματικός συγγραφέας Γκιγέρμο Μαρτίνες αρέσκεται στους γρίφους, στο ανθρώπινο παράδοξο, στις αντιφάσεις των χαρακτήρων, στις σπαζοκεφαλιές.
Στην «Ακολουθία της Οξφόρδης» η οποία και τον έκανε γνωστό, διέθετε όλη αυτή τη μαεστρία της ζοφερής ατμόσφαιρας που τόσο καλά γνωρίζει, αρχαίες σέκτες μαθηματικών και αστυνομική πλοκή.
Το μυθιστόρημα «Σχετικά με τον Ροδέρερ», αν και αποτελεί πορτραίτο του Ροδέρερ, εντούτοις δεν στερείται μυστηρίου και πλοκής. Ούτε ζοφερής ατμόσφαιρας, βεβαίως ούτε και γρίφου.
Κεντρικό θέμα του, δυο έφηβοι και η μιζέρια της επαρχίας. Και το σασπένς του, δεν είναι άλλο από το συνεχές διανοητικό παιχνίδι των δυο, εφόσον και οι δυο τους είναι δυο νέοι σπάνιας ευφυίας.
Όλα αρχίζουν από μια σκληρή παρτίδα σκακιού. «Ο ηρωικός, σχεδόν υποτιμητικός τρόπος με τον οποίο τα μαύρα θυσιάζουν εξαρχής ό,τι πιο πολύτιμο σ’ ένα άνοιγμα- την κατοχή του κέντρου- με αντάλλαγμα ένα μακρινό και νεφελώδες πλεονέκτημα θέσης» του Ροδέρερ, με μια μέθοδο που ο αφηγητής και συμπρωταγωνιστής συμπαίκτης «φύλαγε ζηλότυπα» για το τουρνουά «και ξαφνικά, ενώπιον όλων, αυτός ο νεοφερμένος» τώρα την παίζει εναντίον του!
Η διαρκής αναμέτρηση, μετά. Στην τάξη, αλλά και εκτός τάξης.
Του Ροδέρερ η διαρκής αινιγματική συμπεριφορά. Ο «Φάουστ» του Γκαίτε και η «Ναυτία» του Σαρτρ. Τα βιβλία που κουβαλούσε στην αίθουσα διδασκαλίας και τα οποία ξεφύλλιζε αδιαφορώντας για τα μαθήματα προκλητικά. Η τεράστια βιβλιοθήκη στο εξίσου αινιγματικό σπίτι με εντός της ό,τι θα μπορούσε κάποιος να ονειρευτεί.
Η «Επιστήμη της Λογικής» του Χέγκελ και η «Θεία Κωμωδία» του Δάντη. Ο Ράγο, ο περίεργος καθηγητής. Και «οι δύο κύριοι τύποι ευφυίας», το κλειδί:
«Η πρώτη, είναι η αφομοιωτική. Η ευφυία που δρα σαν σφουγγάρι και απορροφά αμέσως ό,τι της προσφέρεται, που προχωράει με αυτοπεποίθηση και βρίσκει φυσικές, προφανείς τις σχέσεις και τις αναλογίες που άλλοι προηγουμένως έχουν καθορίσει, που είναι προσανατολισμένη σύμφωνα με τον κόσμο κι αισθάνεται στο στοιχείο της σε οποιοδήποτε τομέα της σκέψης». Η ευφυία, ακριβώς, του αφηγητή. «Η ευφυία που τα πάει καλύτερα με τη ζωή», «η ευφυία των λεγόμενων ταλαντούχων, ή ικανών, που ο κόσμος διαθέτει κατά χιλιάδες».
«Όσο για τον άλλο τύπο ευφυίας, πιο σπάνιος, πιο δυσεύρετος, είναι μια ευφυία που βρίσκει παράξενα και πολλές φορές εχθρικά τα πιο κοινά δεσμά της λογικής, τα πιο τετριμμένα επιχειρήματα, το γνωστό και αποδεδειγμένο. Τίποτα δεν είναι γι’ αυτήν «φυσικό», τίποτε δεν αφομοιώνει χωρίς να νιώσει ταυτόχρονα κάποια απόρριψη: ναι, είναι γραμμένο, παραπονιέται, κι όμως δεν είναι έτσι, δεν είν’ αυτό».
«Η ευφυία που διατρέχει τον κίνδυνο να περάσει για αβουλία ή για ηλιθιότητα. Την απειλούν κι αυτή δύο κίνδυνοι, πολύ πιο τρομεροί: η τρέλα και η αυτοκτονία. Πώς θ’ αντέξει αυτή την επίπονη διαμαρτυρία ενάντια σ’ όλα, αυτή την αίσθηση πως δεν ταιριάζει με τον κόσμο, αυτό το βλέμμα που δε διακρίνει παρά ανεπάρκεια κι αδυναμία στους δεσμούς που όλοι οι υπόλοιποι βρίσκουν αναγκαίους».
«Μερικοί τα καταφέρνουν ωστόσο, απ’ αυτούς. Και τότε ο κόσμος γίνεται μάρτυρας των πιο θαυμαστών αποκαλύψεων και ο εξορισμένος από τα πάντα διδάσκει στους ανθρώπους πώς να κοιτάζουν ξανά, πώς να κοιτάζουν με το δικό του τρόπο. Είναι λίγοι, πολύ λίγοι’ η ανθρωπότητα τους δέχεται άλλη μια φορά στην αγκάλη της και τους αποκαλεί με μεγαλοφυίες. Οι υπόλοιποι, αυτοί που μένουν στα μισά του δρόμου, δεν έχουν στον ήλιο μοίρα».
Η ευφυία, ακριβώς, του Ροδέρερ. Με μάρτυρα ως το τέλος, μονάχα τον αφηγητή. Ο οποίος θα σπουδάσει Μαθηματικά με την προτροπή του, θα προκόψει «αφομοιώνοντας» ό,τι καλό έχει προηγηθεί. Για να τον βλέπει στις επιστροφές του να χάνεται μέσα στους συλλογισμούς και τα διαβάσματά του, να ασφυκτιά και να μη χωρά πουθενά: στο σχολείο, στο σπίτι, στην μικρή μίζερη πόλη, στον κόσμο… Να επιμένει πως βρήκε τη λύση σ’ ένα θεώρημα αμφισβητώντας την ανάλυση του αφηγητή.
Το τίμημα, που φαίνεται να πληρώνει αγογγύστως: «Αν κάτι ξέρω, είναι πως αυτό που μέχρι τώρα δεν αποκαλύφθηκε σε κανέναν δεν πρόκειται να το αποκτήσω παρά με κόστος μια ολόκληρη ζωή. Κι αυτό είναι που πληρώνω, μην αμφιβάλλεις, για να μάθω την απάντηση». Παρά την αντίδραση, τελικά, του αφηγητή: «Μα αν δεν υπάρχει απάντηση; Αν μπορούσε να αποδειχθεί, για παράδειγμα, πως η λύση βρίσκεται πέρα απ’ τα όρια της ανθρώπινης λογικής;»
Ποτέ δεν θα μάθουμε αυτή τη λύση. Εκείνο που θα απολαύσουμε είναι ένα διανοητικό παιχνίδι σαν αριστουργηματική παρτίδα σκακιού. Το πορτραίτο μιας μεγαλοφυίας που λαμπαδιάζει στο πουθενά μέσ’ τη μιζέρια, τους δυο τύπους της ευφυίας που καθορίζουν και στιγματίζουν κάθε ζωή και την ζωή.
Ένα διανοητικό, ατμοσφαιρικό θρίλερ με αινίγματα και υπαινικτικές λύσεις. Με το μαρτύριο και τις λυτρωτικές στιγμές του «ξεχωριστού», του «διαφορετικού». Με την δραματική έκβαση να μην απαντά, τελικά, σε κανένα ερώτημα, ο αφηγητής, εξάλλου, δεν είναι αφελής σε έναν ασαφή κόσμο να θέσει σαφείς ερωτήσεις.
Η ευφυία που είναι φως και φωτιά και για τον φέροντα, πολλές φορές, καταστροφική.
Γοητευτικό βιβλίο. Για όσους διακρίνουν αινίγματα κι αναζητούν – έστω ματαίως- τις λύσεις.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ-
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ:
Ο Γκιγέρμο Μαρτίνες γεννήθηκε στην Αργεντινή το 1962.
Σπούδασε Μαθηματικά στο Μπουένος Άιρες, όπου ζει από το 1985, με ένα διάλειμμα δύο ετών στην Οξφόρδη.
Το «Σχετικά με τον Ροδέρερ» (Acerca de Roderer, 1992) είναι το πρώτο μυθιστόρημά του, εξυμνήθηκε ομόφωνα από την κριτική στη χώρα του, κυκλοφόρησε στη συνέχεια στην Ισπανία και μεταφράστηκε στα αγγλικά, στα σερβικά και στα νορβηγικά.
Ακολούθησαν το «La mujer del maestro» (1998), καθώς και ένας τόμος δοκιμίων με τίτλο «Borges y la matematica» (2003).
Με την «Ακολουθία της Οξφόρδης» (2004, Εκδ. «Πατάκη», 2006) απέσπασε το ισπανικό βραβείο Planeta, ενώ το βιβλίο μεταφράστηκε σε 16 γλώσσες και μεταφέρθηκε το 2008 στον κινηματογράφο από τον Alex de la Iglesia, με πρωταγωνιστές τους Elijah Wood, John Hurt, Leonor Watling και Julie Cox.