“ΠΟΕ, ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΖΩΗ” του Peter Ackroyd. Μετάφραση: Μαρία Φακίνου. Εκδ. “Πατάκη”, σελ. 255, € 17
“Πιστεύω πως όντως ο Θεός μού χάρισε μια σπίθα ταλέντου”, είπε μερικές εβδομάδες πριν τον θάνατό του, “όμως την έσβησε μέσα στη δυστυχία”.
Γεννήθηκε μια παγωμένη μέρα, στις 19 Ιανουαρίου 1809, στο δωμάτιο που νοίκιαζε η οικογένεια σε ένα σπίτι στη Βοστόνη. Οι γονείς του, περιπλανώμενοι ηθοποιοί που έχασε όταν ήταν ακόμα πιτσιρίκι. Τη μητέρα του, όταν ήταν μόλις δύο χρονών από φυματίωση, ενώ ο πατέρας του, έτσι αλλόκοτα και μυθιστορηματικά απλώς “χάθηκε”.
“Ο κόσμος θα είναι το θέατρό μου” έγραψε κάποτε, “Πρέπει είτε να τον κατακτήσω ή να πεθάνω”. Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε “το ορφανό” μια ζωή, κυριολεκτικά “πεντάρφανο”, έπραξε και τα δύο. Με το θεατρικό ή μελοδραματικό του ύφος, με εκείνο το εκρηκτικά σπάνιο ταλέντο του, και τον κατέκτησε και πέθανε. Αινιγματικά και μυθιστορηματικά όπως και έζησε. Σε ηλικία μόλις σαράντα ετών.
Στο βιβλίο που υπογράφει ο Peter Ackroyd “Πόε μια σύντομη ζωή”, η βραχύβια, επίπονη ζωή του και το μακρόπνοο διαχρονικό έργο του ξεδιπλώνονται παράλληλα και ανάγλυφα, κι ο βιογράφος του, χωρίς να επιχειρεί να τον αγιογραφήσει, κατορθώνει να αναδείξει αυτό που όντως υπήρξε: ένας απόλυτα βασανισμένος και καταραμένος άγιος.
“Δεν θα μπορούσα να αγαπήσω παρά μόνο εκεί όπου ο Θάνατος/ Ενώνει την ανάσα του με αυτήν της Ομορφιάς”. Έγραφε εκείνος που, ούτως ή άλλως “Όλη του τη ζωή τού άρεσε να περιπλανιέται μέσα σε κοιμητήρια. Στη φαντασία του ο θάνατος και η ομορφιά ήταν αξεδιάλυτα και αέναα συνδεδεμένα. Το “όχι πια” ήταν η αγαπημένη του φράση. Τα μυστικά δωμάτια και οι μουχλιασμένες επαύλεις, μες στα οποία ζούσαν οι ήρωές του, ερμηνεύονται ως αυτά του μυαλού ή του μνήματος”.
Αρχίζοντας όπως αρμόζει, από την λύση της εξίσωσης, δηλαδή τον αλλόκοτα μυστηριώδη του θάνατο, ο βιογράφος ξεφυλλίζει κατόπιν εξ αρχής, το ποιητικά μαύρο βιβλίο της ζωής του. Ξεκινώντας από “το-ορφανό-που-υιοθετήθηκε” από την Φράνσις και τον Τζον Άλλαν που του χάρισαν το επίθετο Άλλαν στο μετέπεια όνομα, τον εξαιρετικό μαθητή που μετοίκησε από την Αμερική στην Αγγλία με την καινούργια του οικογένεια, στον πλάνητα που έζησε μια ζωή στην ένδεια, είτε καταταγόμενος στο στρατό είτε δημοσιογραφώντας και ξεπουλώντας τα αθάνατα αριστουργήματά του αντί ενός πινακίου φακής. Εξάλλου, χαρακτήρας δύστροπος, “ο άνθρωπος που δεν χαμογελούσε ποτέ” όπως τον χαρακτήρισαν, είχε ένα μοναδικό ταλέντο, αφ' ενός να ερωτεύεται... ετοιμοθάνατες (την πρώτη εξαδέλφη του Βιρτζίνια την οποία και παντρεύτηκε για να την χάσει σε ηλικία εισοσιδύο χρονών από την ίδια ασθένεια και στην ίδια ηλικία που έχασε τη μητέρα του, αλλά και τις μετέπειτα αγαπημένες του) λες και οι ετοιμοθάνατες γυναίκες να εξουσίαζαν τη ζωή του.
Ο Peter Ackroyd, “πατώντας” ταυτοχρόνως σε βίο και έργο, εξάλλου ο ιδιοφυής Πόε και έτσι πορεύθηκε, ξεφλουδίζει ταυτόχρονα ποτό και ουράνια παρεξηγημένη ποίηση, τα ψυχοσωματικά του προβλήματα και τον εξαίσιο σαρκασμό του, το πάθος του για αναγνώριση και τον παράδοξο εγκλεισμό στις ιστορίες του που σχεδόν οι πάντες μέσα στον χρόνο μιμήθηκαν, την διορατικότητα αυτής καθ' εαυτής της γραφής του: ό,τι έγραφε, γινόταν κατά κάποιον τρόπο, πραγματικότητα. Την αιώνια ορφάνια κι εξορία του: πουθενά δεν ένοιωθε σαν στο σπίτι του. Αλλά και τις συνθήκες ζωής κάτω από τις οποίες γράφτηκαν άπαντα τα πεζά και τα ποιητικά του: “Ο μαύρος γάτος” και η “Μαρτυριάρα καρδιά”, η “Ελεονόρα” και η “Λιγεία”, “Ο άνθρωπος του πλήθους” και “Οι δολοφονίες της οδού Μοργκ”, το “Χειρόγραφο σε μπουκάλι” και το αριστουργηματικό του “Το κοράκι”. Συχνά επαναλαμβανόμενος μέσα από τον φίνες ερεβώδεις εμμονές του (πόσες συγγραφικές εμμονές εξάλλου διαθέτει ο γεννημένος συγγραφέας που αποτελούν, εντέλει το στυλ και την ατμόσφαιρα;)
Μέσα στην απίστευτη προσωπική καταχνιά ο Πόε άνοιξε τον δρόμο για το Φανταστικό και την Επιστημονική Φαντασία, για το Αστυνομικό Μυθιστόρημα, αφήνοντας συνάμα και μια ποίηση καθαρή σαν μαύρο κρύσταλλο.
Φυσικά, θα έπρεπε να πεθάνει για να βρει τους αναγνώστες και την όντως ποιητική ζωή του: η φήμη του συνέχιζε να μεγαλώνει μετά θάνατον στην Γαλλία και στην Αγγλία και οι μετέπειτα εποχές τον κατανόησαν καλύτερα από τον εποχή του. Ο Μαλλαρμέ και ο Μποντλέρ μετέφρασαν “Το Κοράκι” του, ο Τέννυσον τον περιέγραψε ως “την πιο πρωτότυπη μεγαλοφυία που έχει γεννήσει η Αμερική, ο Ρεμύ ντε Γκουρμόν δήλωνε ότι ανήκει περισσότερο στη γαλλική παρά στην αμερικανική λογοτεχνία και ο Πωλ Βαλερύ ότι υπήρξε “ο μοναδικός άμεμπτος ποιητής. Δεν κάνει ποτέ λάθος”. Ο Νίτσε και ο Κάφκα τον σέβονταν, βλέποντας στη θλιβερή σταδιοδρομία του και το δικό τους ψυχικό μαρτύριο. Κι ο Ντοστογιέφσκι, ο Κόνραντ, ο Μπόρχες και ο Τζέιμς Τζόις τον θαύμαζαν, αναγνωρίζοντας σ' εκείνον “τους σπόρους της σύγχρονης λογοτεχνίας”. Όσο για τη δουλειά του, ακόμα αντιγράφεται και αποκωδικοποιείται: ο αρνητής παντός νοήματος που εντούτοις έγραφε: “για τον Θεό τα πάντα είναι τώρα” και στο παράδοξό του περιέκλειε “όλη την απαγορευμένη σοφία”, ανιχνεύοντας σ' ένα περίκλειστο κόσμο ονείρων, την έννοια του σωσία, την οξύτητα των αισθήσεων και το “εφήμερον”.
Μια απολαυστική βιογραφία που επιτρέπει στον αινιγματικό Πόε να διατηρεί τη μαγεία του και σε συνδυασμό με τον αφιερωματικό τόμο “Έντγκαρ Άλαν Πόε 21 ιστορίες και “Το κοράκι” που κυκλοφόρησε σε εξαιρετική ανθολόγηση- σχολιασμό- μετάφραση της Κατερίνας Σχινά απ' το Μεταίχμιο, αποτελούν μια διεισδυτική ματιά σε έναν συγγραφέα- ποιητή τεράστιο. Αναγνωρίζοντας ότι “όπως σε κάθε θέμα που αφορά τον Πόε, οι ιστορίες ήταν ένα κουβάρι δύσκολο να το ξετυλίξει κανείς”.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ:
Ο Peter Ackroyd έχει γράψει βραβευμένες βιογραφίες κορυφαίων ποιητών και πεζογράφων, όπως του Έζρα Πάουντ, του Τ.Σ.Έλιοτ, του Τσαρλς Ντίκενς, του Γουίλλιαμ Μπλέικ και του Τζέφρυ Τσόσερ, καθώς και μελέτες που αφορούν στο έργο και τη δράση σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως του Τόμας Μορ, του Γουίλλιαμ Τέρνερ και του Ισαάκ Νεύτρωνα.
Πρόσφατα εξέδωσε και μια βιογραφία του Σαίξπηρ, η οποία απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. Εκτός από σπουδαίος βιογράφος, είναι και αξιόλογος μυθιστοριογράφος και παρουσιαστής τηλεοπτικών εκπομπών.
Έχει διακριθεί με τον τιμητικό τίτλο CBE από τη βρετανική κυβέρνηση για τις υπηρεσίες που έχει προσφέρει στην αγγλόφωνη λογοτεχνία. Έχει επίσης συγγράψει μια συναρπαστική “βιογραφία” του Λονδίνου και μια μελέτη για τον Τάμεση.
Ζει στο Λονδίνο.
ΥΓ. Καλό μήνα με Πόε, γιατί όχι? Μαζί του πέρασα ένα μαγικά ερεβώδες Σαββατοκύριακο διαβάζοντας “Πόε μια σύντομη ζωή” του Peter Ackroyd (Εκδ. “Πατάκη”) και “Έντγκαρ Άλαν Πόε: 21 ιστορίες και “Το κοράκι” σε μετάφραση- ανθολόγηση- σημειώσεις της Κατερίνας Σχινά (Εκδ. “Μεταίχμιο”), αλλά περισσότερο γι' αυτό, προσεχώς). Και πάλι Καλό Μάρτη!
