“Το ανεκπλήρωτο παραμένει αναπόδραστο” αλλά και η ελευθερία να είμαστε και ό,τι δεν κάναμε...

“ΚΑΦΕ ΚΛΕΜΕΝΤΕ” της Πέρσας Κουμούτση, Εκδ. “Ψυχογιός”, σελ. 336, e 16.60

“Πώς να εγκαταλείψω αυτή την πόλη, /χωρίς ούτε μια πληγή/ στην καρδιά και στην ψυχή...” (“Δυτικά του Νείλου”, Εκδ. “Ψυχογιός”, 2008).
Ποτέ της δεν εγκατέλειψε αυτή την Πόλη, διότι για κείνη δεν υπήρξε απλώς γενέθλια γη αλλά και το κλειδί: για να κατανοήσει τα ακατανόητα, ν' ανοίξει τις θαυματουργικά ιαματική πόρτα της λογοτεχνίας, ν' αντιληφθεί τα ομιχλώδη ιστορικά γυρίσματα, να διασώσει τον χωροχρόνο στο χαώδες εφήμερο, να έχει ήδη μια πρόγευση παράδεισου, ώστε να ξέρει...
Η Πέρσα Κουμούτση ήταν εκείνη που έκανε τον Ναγκίμπ Μαχφούζ γνωστό στη γλώσσα μας και μετάφρασε το Κοράνι. Στο πρώτο της μυθιστόρημα “Αλεξάνδρεια, στο δρόμο των ξένων”, η αφηγηματική της δεινότητα ήταν ήδη ορατή: ατμόσφαιρα, χαρακτήρες με σάρκα και αίμα, στην εποχή των ηρώων- καρτούν, ιστορικοπολιτικό πλαίσιο πασιφανές ακόμα και στα ερωτικά βήματα, στα διλήμματα, στις επιλογές, ακόμα και στο πιο παράδοξο πεπρωμένο.
Στο επόμενο που ακολούθησε “Τα χρόνια της νεότητός του, ο ηδονικός του βίος” όλη η λάμψη της παρακμής στην εποχή την μετά Καβάφη.
Στην Αίγυπτο του εξήντα και του Νάσερ, επανέρχεται πέρυσι με το μυθιστόρημα “Δυτικά του Νείλου”. Και χρησιμοποιώντας ως όχημα μια ερωτική ιστορία, ανατέμνει το κοινωνικό και ταξικό χάσμα, παρακολουθεί ως σχολαστικός εντομολόγος το γύρισμα της Ιστορίας. Και τη φουρτούνα που προξενεί στ' ανθρώπινα.
Στο τελευταίο της μυθιστόρημα η Πέρσα, πηγαίνει ακόμα πιο πέρα, μεταβάλλει τον χαμένο χρόνο σε τέχνη.
Και με τρόπο επιδέξιο, εγκιβωτίζει τη ζωή και την τέχνη. Έτσι που μια ζωή, να φαντάζει σαν ρόλος. Και το δράμα, σαν μια παράσταση που όλο θα παίζεται, ακόμα κι όταν η μνήμη φαίνεται κάπου να εγκαταλείπει στο δρόμο...
Θα μείνουν όμως πάντοτε τα χειρόγραφα να αναπλάθουν τη ζωή που δεν ξέχασε, διότι μπορεί να την διαβάζει (όπως την έπαιζε κάποτε) πάλι και πάλι.
“Το ανεκπλήρωτο παραμένει αναπόδραστο”, είναι το μότο που ορίζει τη ζωή της Ελισσάβετ στο “Καφέ Κλεμέντε”. Σε όλα τα πεδία. Όχι μονάχα σε εκείνο που πρωτοεπίπεδα εκδηλώνεται, το ερωτικό, αλλά και στα άλλα, όσον αφορά την Πόλη που μας ακολουθεί, τον Παράδεισο των παιδικών μας χρόνων, τον τέλειο ρόλο, την Τέχνη.
“Όποιος όμως, έχει βγει έξω απ' τον εαυτό του, τίποτα δε σιχαίνεται περισσότερο, παρά να ξαναγυρίσει εκεί όπου βρισκόταν”. Το είπε ο Άσσενμπαχ του Τόμας Μανν στο “Θάνατος στη Βενετία”. Το ζει η Ελισσάβετ στο Παρίσι, ξεριζωμένη οικειοθελώς απ' ό,τι τη στηρίζει: Το Καφέ Κλεμέντε που την ανάθρεψε, για να βρει καταφύγιο πια σε ένα παρισινό Καφέ Κλεμέντε. Τον άνδρα εκείνο που τη γεμίζει δύναμη και σιγουριά, για την ανομολόγητη ευτυχία του χάους ενός άλλου. Την Τέχνη της, διότι “Τί μπορούν να του χαρίσουν η τέχνη και η αρετή, μπροστά στην ανομολόγητη ευτυχία που του υποσχόταν το χάος;”
Και επειδή για όλους μας “Το πάθος είναι η εξύψωσή μας και ο έρωτας ο πόθος της ψυχής μας- αυτή είναι η απόλαυση και η ντροπή μας”. Ειδικά για τους “ποιητές της ζωής”, όπου δεν παίζουν απλώς, αλλά πρωταγωνιστούν οι ίδιοι στης ζωής τους το έργο.
Έτσι στο “Καφέ Κλεμέντε” η Ελισάβετ που είναι ηθοποιός, θα ξεκινήσει από την Αλεξάνδρεια μεσουρανώντας για να βασιλέψει στο Παρίσι, διχασμένη ανάμεσα σε δυο άντρες: τον ιδεαλιστή Αλέξανδρο που αξίζει την αγάπη της και που την αγαπά με αλήθεια, αλλά και τον ανάξιο Πιέρ, όμως ποιος από μας επιλέγει να αγαπήσει αυτόν που αξίζει; Κι αναζητώντας τον ρόλο της ζωής της και τον μεγάλο ρόλο, θα βρεθεί αντιμέτωπη με το Παρίσι κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και με την Ιστορία. Και το σενάριο της πια θα παιχτεί μόνον ιδιωτικά, η ναζιστική Γερμανία θα σαρώσει το Σύμπαν.
'Η Ιστορία, την μικρή της ιστορία, όπως και ο Χρόνος την ίδια της την ψυχή. Κτυπώντας εκεί όπου κατοικεί η Ταυτότητα, στη Μνήμη.
Αλλά, όπως ο γεννημένος συγγραφέας, “Σχεδόν κάθε μεγάλο που υπάρχει το χρωστά στο “παρά τούτο”, σε μια πρόκληση ενάντια στα βάσανα και τις έγνοιες, τη φτώχεια, την εγκατάλειψη, τη σωματική αδυναμία, τα ελαττώματα, τα πάθη, τις χιλιάδες τα εμπόδια”.
Σαν “παρά τούτο” λοιπόν, θα ανακαλύψει και η Ελισσάβετ εκείνο το σενάριο: το έργο που δεν έπαιξε και τη ζωή που ξέχασε. Για να αναπλάθει – και να αναπλάθεται εις το διηνεκές- εκείνος ο δικός της ερωτικός “ηρωισμός αδυναμίας”.
Επειδή “Αν μελετούσε κανείς όλα τούτα τα πεπρωμένα και τόσα άλλα παρόμοια, σίγουρα θα παραδεχόταν πως δεν υπάρχει άλλος ηρωισμός, απ' τον ηρωισμό της αδυναμίας”.
Κι όπως ο Άσσενμπαχ του Τόμας Μανν, έτσι και η Πέρσα γίνεται “ο ποιητής όλων εκείνων που λυγίζουν, που είναι κιόλας τσακισμένοι και στέκουν ωστόσο ορθοί”....
Και τέτοιοι είναι πολλοί και είναι οι ήρωες της κάθε εποχής...
Χρησιμοποιώντας μια γλώσσα υποδόρια και βαθιά, που τόσα λέει κι άλλα τόσα υπονοεί και σημαίνει, με χαρακτήρες αναγνωρίσιμους και αντιφατικούς, είμαστε όλοι φως και σκοτάδι, η συγγραφέας διασώζει και πάλι δυο πόλεις: την Αλεξάνδρεια και το Παρίσι μιας κομβικής και σημαντικής εποχής. Υπό τη δοκιμασία της βαριάς πατημασιάς, γερμανικής μπότας επί τω προκειμένω, της Ιστορίας. Και μεταπλάθει σε Τέχνη μέσα στην ίδια την ιστορία την Ιστορία, την Εποχή, έναν Έρωτα, τη Ζωή, για να αναψηλαφήσει λάθη και πάθη που αναπαράγονται στις ζωές των ανθρώπων, διότι σε ένα πεπερασμένο Σύμπαν κατά τον Πουανκαρέ, δεν γίνεται παρά να επαναλαμβάνονται οι οδυνηρές και ηδονικές σκηνές μέσα στον Χρόνο.
Το αποτέλεσμα, ένα ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα που αντανακλά Εποχή, Χώρο και Χρόνο. Μια ιστορία για το ψευδαισθησιακό του έρωτα και για την μαγική αντανάκλαση ζωής και τέχνης. Σαν διπλό κάτοπτρο: βίος και ρόλος. Μια ελεγειακή ιστορία για τον Χαμένο Χρόνο.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ-
ΕΡΓΑ ΤΗΣ:
Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου. Σπούδασε αγγλική και αραβική λογοτεχνία στο Αιγυπτιακό Πανεπιστήμιο του Καΐρου, και παρακολούθησε μαθήματα μετάφρασης και διερμηνείας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου (AUC).
Ήλθε στην Ελλάδα το 1983 και τα πρώτα χρόνια δίδαξε στη μέση και ανώτερη εκπαίδευση. Από το 1992 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Έγινε ιδιαίτερα γνωστή μεταφράζοντας στα ελληνικά το μεγαλύτερο μέρος από το έργο του αιγύπτιου νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ καθώς και έργα άλλων Αράβων συγγραφέων και αραβική ποίηση. Στο μεταφραστικό της έργο συγκαταλέγεται και η μετάφραση του Κορανίου ("Εμπειρία Εκδοτική", 2002).
Το 2001 τιμήθηκε για το σύνολο των μεταφράσεών της με το Διεθνές Βραβείο Κ. Π. Καβάφη, ενώ το 2006 το αιγυπτιακό κράτος της απένειμε τιμητικό μετάλλιο για τη συνεισφορά της στην προώθηση και προβολή της αιγυπτιακής λογοτεχνίας.
Πρωτότυπα έργα της είναι:
"Αλεξάνδρεια, στο δρόμο των ξένων" ("Εμπειρία Εκδοτική", μυθιστόρημα, 2003),
"Τα χρόνια της νεότητός του, ο ηδονικός του βίος" ("Εμπειρία Εκδοτική", μυθιστόρημα, 2004) και "Δυτικά του Νείλου" ("Ψυχογιός", μυθιστόρημα, 2006).
Από τις εκδόσεις “Ψυχογιός” κυκλοφόρησε πρόσφατα το καινούργιο της μυθιστόρημα: “Καφέ Κλεμέντε”.

ΥΓ. Το σκεφτόμουν ετοιμάζοντας το ποστ, δεν είμαστε μονάχα ό,τι επιλέγουμε αλλά και όσα δεν επιλέγουμε, όσα έχουμε το σθένος και τη δύναμη να μην πράξουμε (φτάνει να μη το κάνουμε από φόβο, δειλία, ακηδία). Εξάλλου, φοβούμαι (ή ελπίζω) ότι μάλλον τα “όχι” μας και όχι τα “ναι”, βαραίνουν περισσότερο σ' αυτή τη ζωή. (Μπορεί και να σφάλλω).

alef- ελένη γκίκα
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Έθνος της Κυριακής.