“διαπίστωσα απλώς, το συνεχώς επαναλαμβανόμενο”.

Η Ισμήνη Καπάνταη στο περιοδικό “Η Ιστορία Σήμερα” (έθνος, 10 Νοε 2012)

“Η σχέση μου με την Ιστορία είναι η σχέση του ανθρώπου που αποπειράται ν' αντιληφθεί τον κόσμο του σήμερα με εργαλείο τον παρελθόντα χρόνο”, εξηγεί στον πρόλογό της στο καινούργιο μυθιστόρημα η Ισμήνη Καπάνταη “Σικελικός Εσπερινός” αναζητώντας σ' αυτό εκείνα τα αιώνια πάθη και λάθη μας: εμφύλια διαμάχη, κυνήγι εξουσίας, προδοσία, αργυρώνυτο συνειδήσεων, φονταμενταλισμό... επειδή πιστεύει ότι “ο σκοτεινός και ανεξερεύνητος ανθρώπινος πυρήνας παραμένει ανά τους αιώνες αναλλοίωτος”. Αντλώντας υλικό από το ύστερο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία, αποτελεί- καθόλου τυχαία- μια από τις σημαντικότερες συγγραφείς όσον αφορά το Ιστορικό Μυθιστόρημα.

Επικεντρώνοντας στα χρόνια του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου και στα χρόνια της τόσο βραχύβιας Ένωσης των Εκκλησιών (1274) προσπαθεί να ξαναδιαβάσει την εποχή μας, στο καινούργιο της μυθιστόρημα (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Καστανιώτη” προσεχώς). Διαπιστώνοντας για μια ακόμα φορά όσον αφορά την Ιστορία, δυστυχώς ή ευτυχώς, “το συνεχώς επαναλαμβανόμενο”.

- “Επτά φορές το Δαχτυλίδι”, “Απειρωτάν και Τούρκων”, “Η Φλώρια των Νερών”, “Πού πια καιρός”, “Το Άλας της Γης”, “Εμείς Έχουμε Εμάς”, αλλά και τώρα το καινούργιο σας μυθιστόρημα, ιστορικό μυθιστόρημα. Το ιστορικό πλαίσιο συντελεί στο να δει ο συγγραφέας και ο αναγνώστης τα πράγματα πιο καθαρά;

Εξαρτάται από τι το ακριβώς εννοούμε όταν λέμε ότι το ιστορικό πλαίσιο μας βοηθά να δούμε τα πράγματα πιο καθαρά και, βεβαίως, από το πώς ο καθένας από εμάς, συγγραφείς ή αναγνωστικό κοινό- αδιάφορο- αντιλαμβανόμαστε την έννοια του χρόνου, παρόντος, παρελθόντος ή μέλλοντος. Προσωπικά, μια και μόνον για τον εαυτό μου θα μπορούσα να έχω άποψη, το ιστορικό πλαίσιο με βοηθά όχι μόνο στο να δω πιο καθαρά αλλά και στο να χειριστώ τα πράγματα με μεγαλύτερη ελευθερία, γιατί με απαλλάσσει από δεσμεύσεις και αναστολές που προκύπτουν όταν κινείται κανείς στον “παρόντα χρόνο”, δεσμεύσεις που υπαγορεύει ο σεβασμός σ' εκείνους από εμάς που έζησαν τα γεγονότα και που είναι ακόμα εν ζωή.

- Με ποια κριτήρια, κυρία Καπάνταη, συνήθως επιλέγετε την εποχή των ηρώων σας”;

Οι ιστορικές περίοδοι με τι οποίες έχω ασχοληθεί περισσότερο διαβάζοντας και αποδελτιώνοντας υλικό είναι το ύστερο Βυζάντιο και η Τουρκοκρατία, κατά συνέπειαν εκεί καταφεύγω όταν, όπως τώρα, προσπαθώ να αντιληφθώ τι ακριβώς συμβαίνει γύρω μου, στην κοινωνία μας και γενικότερα στις κοινωνίες των ανθρώπων σ' όλο τον κόσμο. Όπως γράφω άλλωστε στο εισαγωγικό σημείωμα του καινούργιου μου μυθιστορήματος, που φέρει τον τίτλο “Σικελικός Εσπερινός”, “η σχέση μου με την Ιστορία είναι η σχέση του ανθρώπου που αποπειράται ν' αντιληφθεί τον κόσμο του σήμερα με εργαλείο τον παρελθόντα χρόνο”.

- Στο καινούργιο βιβλίο σας ποιοι είναι οι ήρωες, πού, και γιατί;

Είναι άνθρωποι που έζησαν στα χρόνια του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, στα χρόνια της τόσο βραχύβιας Ένωσης των Εκκλησιών (1274), και κινητοποιούνται αρχικά στην ενετοκρατούμενη Κρήτη και ύστερα, άλλοτε στην Σικελία και άλλοτε στην Κωνσταντινούπολη.

- Τι πρέπει να διαθέτει μια εποχή για να γίνει “η εποχή σας”, και ένας ήρωας, για να γίνει “ο ήρωάς σας”;

Δεν νομίζω ότι υπάρχουν περιορισμοί, και δεν είμαι εγώ που διαλέγω, είναι το “σήμερα” που μου δημιουργεί την ανάγκη, γιατί περί ανάγκης πρόκειται, ανάγκης ν' αντιληφθώ το πώς και το γιατί.

- Σας έχω ξαναρωτήσει στο παρελθόν, η ιστορία επαναλαμβάνεται και αν ναι, γιατί δεν μαθαίνουμε τίποτα από τα λάθη μας;

Νομίζω πως το ερώτημα παραμένει και μάλλον θα παραμείνει αναπάντητο εσαεί, αλλιώς θα υπήρχαν, φαντάζομαι, σχολές ειδικές και εγχειρίδια αποφυγής επανάληψης λαθών.

- Ποια θέματα που επαναλαμβάνονται λόγω ακριβώς της ανθρώπινης φύσης μας, δεν επιδέχονται βελτίωσης; Ή επιδέχονται;

Αν δεχτούμε, όπως τουλάχιστον πιστεύω εγώ, ότι ο σκοτεινός και ανεξερεύνητος ανθρώπινος πυρήνας παραμένει ανά τους αιώνες αναλλοίωτος, τότε η απάντηση θα είναι πως δεν επιδέχεται. Όλοι μας, ανά πάσα στιγμή είμαστε “όλα”, καλά, κακά και χείριστα, και τα πάντα εξαρτώνται κάθε φορά από τον χειρισμό τους και από το αν, πάλι κάθε φορά, αυτό που εννοούμε όταν μιλούμε για “ανθρωπιά”, θα κυριαρχήσει.

- Και επί του προκειμένου, ποια από τα σημαντικά τραύματα αναζήτησαν επούλωση ή εξήγηση μέσα απ' το καινούργιο βιβλίο σας και μ' αυτούς του καινούργιους σας ήρωες, σ' εκείνη την εποχή;

Είναι η εμφύλια διαμάχη, είναι το κυνήγι της εξουσία, είναι η προδοσία, είναι το αργυρώνυτο των συνειδήσεων, κι ακόμα είναι ορισμένα φαινόμενα όπως ο φονταμενταλισμός του σήμερα και το πρόβλημα του πού είναι τελικά ανήκουμε όσοι κατοικούμε σ' αυτή την όμορφη χώρα, στην Δύση ή στην Ανατολή;

- Τι μάθατε για την εποχή μας γράφοντάς τα;

Δεν έμαθα τίποτα, διαπίστωσα απλώς, το συνεχώς επαναλαμβανόμενο.

- Οι ιστορικές περίοδοι και τα επί μέρους ζητήματα των βιβλίων σας;

Το “Επτά φορές το Δαχτυλίδι” 1989, αφορά ισάριθμους ξεσηκωμούς των σκλαβωμένων Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Κυκλοφόρησε αργότερα και με την ιστορία της Κύπρου ως “Οκτώ Φορές το Δαχτυλίδι”, 2007.

Το “Απειρωτάν και Τούρκων”, 1990, αφορά τους εξιλασμούς, πολλές φορές ομαδικούς και πώς η ομαδική συνείδηση διαμορφώνει τα γεγονότα που μεταδίδονται στους μεταγενέστερους σύμφωνα με τις επιτακτικές ανάγκες της ώρας εκείνης, όχι “οία ην” αλλά “οία είναι δει”.

“Η Φλώρια των Νερών”, 1999, είναι μια ιστορία αγάπης, αλλά κυρίως είναι η ιστορία του “άλλου”. Εκεί θίγω πρώτη φορά και κάτι που με απασχολεί ιδιαίτερα, το πρόβλημα του ανήκειν.

Στο “Πού πια Καιρός”, 1995, οι ήρωές μου κινούνται στη χρονική περίοδο λίγο πριν από την πτώση της Πόλης. Είναι η εποχή που λόγω του “αλληλέγγυου” οι μεγαλοκτήμονες αγοράζουν κοψοχρονιάς από τους ακρίτες, που αδυνατούν να πληρώσουν τους φόρους, τα κτήματά τους και τα σύνορα ερημώνονται. Οι άνθρωποι, όπως πολύ συχνά συμβαίνει στην ανθρώπινη ιστορία, δεν αντιλαμβάνονται ότι βαδίζουν στον γκρεμό. Δεν παίρνουν τα μηνύματα ή όπως λέει ο ποιητής:

“... ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα

(ή δεν τ' ακούσαμε, ή δεν τα νοιώσαμε καλά),

άλλη καταστροφή, που δεν την φανταζόμεθαν

εξαφνική, ραγδαία πέφτει επάνω μας,

κι ανέτοιμους – πού πια καιρός- μας συνεπαίρνει.

Στο “Άλας της Γης”, 2002, χρόνος είναι το πρώτο μισό του 14ου αιώνα, χώρο η Θεσσαλονίκη. Θέμα του η εμφύλια διαμάχη των εκπροσώπων της άρχουσας τάξη για την εξουσία, που παίρνει ωστόσο τη μορφή ταξικού αγών, ειδικά στις πόλεις, εξαιτίας του ότι οι δυο αντίπαλες ομάδες αντλούν τη δύναμή τους από διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους. Εκδηλώνεται τότε το βαθύ μίσος που έτρεφαν, όχι άδικα, οι κάτοικοι των πόλεων και της υπαίθρου εναντίον μιας αριστοκρατίας, η οποία, ευνοημένη εκτός των άλλων από μια κατάφωρα άδικη φορολογική νομοθεσία, συσσώρευε πλούτο εις βάρος των φτωχότερων λαικών στρωμάτων.

Στο “Εμείς Έχουμε Εμάς” ο χρόνος είναι πάλι Τουρκοκρατία, χώρος η Ήπειρος, τα Επτάνησα και η Ιταλία και θίγεται κι εδώ το πρόβλημα του “άλλου” και το πρόβλημα του “ανήκειν”,