Τα χρυσόψαρα της Ιστορίας

Η ζωή είναι μικρή, η τέχνη μακρά...

“ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟ ΚΟΥΑΡΤΕΤΟ” του Λόρενς Ντάρελ. Μετάφραση: Μαριάννα Παπουτσοπούλου. Εκδ. “Μεταίχμιο”, σελ. 997, € 32

“Τα χρυσόψαρα γράφουν τους νωθρούς νοσταλγικούς τους κύκλους μέσα στη μεγάλη φωτεινή τους γυάλα- χωρίς καθόλου ν' αντιλαμβάνονται πως ο κόσμος τους, το πεδίο των διαδρομών τους, είναι καμπύλο...” Με ήρωες- γοητευτικά χρυσόψαρα και συγγραφέα πότε Θεό και πότε Δαίμονα, πότε Προμηθέα και πότε Σίσυφο, εναλλάσσοντας είδη (ημερολογιακές σημειώσεις, αποσπάσματα βιβλίου, δοκιμιακές σελίδες, νατουραλισμό και μαγικό ρεαλισμό, διαλόγους και μονολόγους) ο Λόρενς Ντάρελ στο “Αλεξανδρινό Κουαρτέτο” υπογράφει ένα μυθιστόρημα έπος και θρύλο.
Με κέντρο πάντοτε την μυθική Αλεξάνδρεια, τον καιρό της ακμής και της παρακμής της και με κεντρικό αφηγητή τον Βρετανό συγγραφέα Ντάρλι (καθόλου τυχαίο), πότε από την ίδια την Αλεξάνδρεια και πότε από ένα νησί του Αιγαίου, σκιαγραφεί την ανθρώπινη άβυσσο, την πολλαπλότητα της αλήθειας, έναν αιώνα και τα θαυμαστά και ανατρεπτικά γυρίσματα της Ιστορίας.
Πρωταγωνιστές και κομπάρσοι κατ' αρχάς οι τέσσερις βασικοί ήρωες που βαφτίζουν με τ' όνομά τους και τα τέσσερα επί μέρους μυθιστορήματα της τετραλογίας: “Τζαστίν”, “Μπαλτάσαρ”, “Μαουντολίβ” και “Κλέα”.
Στο πρώτο μυθιστόρημα (διαβάζονται κι αυτόνομα παρότι το ένα μπαίνει κι ανατρέπει το άλλο) ο αφηγητής – συγγραφέας Ντάρλι περιγράφει τον έρωτά του για την αινιγματική Τζαστίν, σύζυγο του Ντεσίμ, τη ζωή του με τη Μελίσσα και τον γοητευτικά σκοτεινό κόσμο της Αλεξάνδρειας: τον αριστοκράτη Ντεσίμ, τον αντιφατικό γιατρό Μπαλτάσαρ και δάσκαλο της Καμπάλα, την ζωγράφο Κλέα, την εύθραυστη χορεύτρια Μελίσσα, τον επιθεωρητή Σκόμπι... Παρεμβάλλοντας αποσπάσματα από το βιβλίο του πρώτου συζύγου της Τζαστίν για να φωτίζει τη ζωή και το αίνιγμά της.
Στο “Μπαλτάσαρ” ο ομώνυμος ήρωας με τις σημειώσεις του θα ανατρέψει όλες τις σταθερές του βιβλίου και της ζωής του. Αποδεικνύοντας ότι “η αλήθεια είναι πιο αντιφατική απ' όλες τις έννοιες” αλλά “ο καλλιτέχνης πρέπει να πιάνει και το ελάχιστο ψίχουλο του ανέμου”.
Στο “Μπαουντολίβ” ξεδιπλώνεται η ζωή του ομώνυμου διπλωμάτη και η ερωτική του ιστορία με την Λαιλά, την μητέρα του Νεσίμ και του Ναρούζ. Και αναδεικνύεται και η προσωπικότητα του συγγραφέα Περσγουόρντεν ο οποίος με την αυτοκτονία και με το έργο του ανατρέπει και καθορίζει ζωές, τις ζωές τους.
Στην “Κλέα” και μέσα από την ομώνυμη ηρωίδα, η Αλεξάνδρεια παρουσιάζεται παρακμιακή και φθίνουσα. Οι ήρωες πια διαφορετικοί, άλλοι νεκροί και άλλοι σπαραγμένοι. Το πρωταρχικό κείμενο – εργόχειρο σαν παλίμψηστο, γράφεται πάλι κι ενίοτε αλλάζει: ύφος κι αλήθεια, πλάνες και σταθερές, σαρώνοντας τα πάντα μέσα στον χρόνο.
“Υποθέτω (γράφει ο Μπαλτάζαρ) ότι, αν θέλετε να ενσωματώσετε, κατά μιαν έννοια, όσα σας αφηγούμαι στο δικό σας χειρόγραφο τη Τζαστίν, τώρα θα καταλάβετε πως γράφετε ένα παράξενο είδος βιβλίου- η ιστορία σας θα υποχρεωθεί να ξετυλίγεται, ας το πω έτσι, σε επάλληλα στρώματα. Χωρίς να το θέλω ίσως σας εφοδίασα με μια δομή που δεν είναι και τόσο μέσα στην πεπατημένη οδό! Όχι πολύ διαφορετική από την ιδέα του Περσγουόρντεν για μια σειρά “μυθιστορημάτων με συρταρωτά επίπεδα”, όπως τα έλεγε. Ή άλλως, αν το προτιμάτε, σαν τα μεσαιωνικά παλίμψηστα, όπου διαφορετικές όψεις της αλήθειας συμφύρονται η μία πάνω στην άλλη και η μία είτε αποκλείει είτε συμπληρώνει εφοδιάζοντας με υλικό την άλλη. Ο φιλόπονος μοναχός ξύνει μια ελεγεία για να δημιουργηθεί χώρος για έναν στίχο της Αγίας Γραφής”.
Κι αυτό ακριβώς πράττει ο Ντάρελ. Επιτρέποντας τις ζωές και την Ιστορία να αναπνέει. Επειδή “Παρόλο που γνωρίζει πολύ καλά τη δυσαρμονία και την κάθε συμφορά για την οποία η ίδια η φύση του ανθρώπου είναι υπεύθυνη, ωστόσο είναι ανήμπορος να προειδοποιήσει τους φίλους του, να δείξει, να βάλει τις φωνές την ώρα που πρέπει και να αγωνιστεί να τους σώσει. Γιατί θα ήταν μάταιο. Γιατί μόνοι τους καταντούν εθελούσιοι παράγοντες τη δυστυχίας τους. Το μόνο που μπορεί ν' αρθρώσει ένας καλλιτέχνης στην προστακτική είναι: “Στοχαστείτε και θρηνήστε”.
Εξάλλου “ “Κανείς δεν ψιθυρίζει όσο ο ακροβάτης βρίσκεται πάνω στο τεντωμένο σκοινί- απλώς κάθονται και απολαμβάνουν το θέαμα”. Και άλλωστε “αληθινό δεν είναι μόνο ό,τι αρθρώνεται με πλήρη συνείδηση. Είναι, αντίθετα, αυτό που “διέλαθε της προσοχής”- το τυπογραφικό λάθος που σαρώνει όλο το θέαμα”.
Η λύτρωση, εσωτερική ή μακροχρόνια: “Η αλήθεια είναι μεγάλη και θα θριαμβεύσει/ Ακόμα κι όταν πια κανείς δεν θα 'ναι εκεί για να ρωτά/ Αν έλαμψε η αλήθεια ή αν εχάθη”.
Και η διαπίστωση, ίδια ανά τους αιώνες: “Η ζωή είναι μικρή, η τέχνη μακρά”. Χαμένος Χρόνος για την Τέχνη, δεν υπάρχει. Το καταφύγιο της Ιστορίας βρίσκεται εκεί. Ένα ακατάταχτο και ανυπέρβλητο μυθιστόρημα, που αλλάζει σημαντικότητα και πρόσωπο μέσα στον χρόνο: “Ακριβώς όπως η ζωή ακουμπά στο πρόσωπο του καθενός μας, στρώμα σαν τον χρωστήρα, τις ρυτίδες της εμπειρίας στις οποίες γέλιο και δάκρυα είναι ενωμένα αδιακρίτως – και μάλιστα με ακραίο τρόπο. Τα εκκρίματα που άφησε η εμπειρία σαν την κάμπια, πάνω στην άμμο της ζωής...”.

Εξαιρετικό Κουαρτέτο και Ντάρελ και από Librofilo, ομολογουμένως έξοχη ανάγνωση.


TAYTOTHTA:
Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς. Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές, τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου. Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι, εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα, χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά.
Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο, στην Κύπρο και στην Αργεντινή. Από το 1957 ως τον θάνατό του, το Νοέμβριο του 1990, έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο.
Το έργο του, που ο ίδιος χαρακτηρίζει "σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή", μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα, το πάθος και τη ζήλια. Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία. Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα, διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν: "Το αλεξανδρινό κουαρτέτο", "Πικρολέμονα", "Το κουιντέτο της Αβινιόν", "Tune", "Nunquam". Πεθαίνει το 1990.