Η "γοητεία" της Ιστορίας

“Πιστεύω πως όλοι οι αληθινοί συγγραφείς έχουν μια σχέση με τη μνήμη και συνεπώς με το παρελθόν. Η μνήμη είναι ό,τι πιο δημιουργικό διαθέτει ένας συγγραφέας”.


“ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ” του Χόρχε Έδουαρτς. Μετάφραση: Σαπφώ Διαμάντη. Εκδ. “Εξάντας”, σελ. 488,


“Γοητεία είναι αυτό που δεν λέγεται, αυτό που δεν φαίνεται, αυτό που υπονοείται, αυτό που υπαινίσσεται χωρίς να θέλεις να υπαινιχθείς τίποτα” λέει ο Ζαν Μποντριγιάρ. Και παρ' ότι στο “Όνειρο της Ιστορίας” πολλά και λέγονται, και φαίνονται, και υπονοούνται και υπαινίσσονται, δι' εσόπτρου εν αινίγματι, σαν κάτοπτρο μέσα σε κάτοπτρο, σαν ιστορία μέσα στην Ιστορία, εν τούτους παραμένει στη βάση του (και στην απόλαυση της ανάγνωσης) κατά βάση ένα γοητευτικό βιβλίο.

Η Μάγδα Κοτζιά εξάλλου αυτό το συνηθίζει, αυτό είναι: η εκδότρια σημαντικών διαχρονικών γοητευτικών βιβλίων. Επιλεκτικά αριστοκρατική, έχει χαρίσει στην ελληνική γραμματολογία μια σειρά με πεζογραφήματα κλασικά που αγγίζουν και την αισθητική αρτιότητα, Μαν, Φώκνερ, Θερβάντες, Σταντάλ, Μπέκετ, Μουζίλ, Χάντκε, Ντυράς, Μάριο Βάργκας Γιόσα, Αναίς Νιν, Σεμπρούν... και τώρα, πριν από μια πενταετία, - στις εκδόσεις Εξάντας μετρά διαφορετικά ο χρόνος,- το απόλυτο σχεδόν βιβλίο για την Ιστορία.

“Πιστεύω πως όλοι οι αληθινοί συγγραφείς έχουν μια σχέση με τη μνήμη και συνεπώς με το παρελθόν. Η μνήμη είναι ό,τι πιο δημιουργικό διαθέτει ένας συγγραφέας. Διότι όταν κάποιος μπαίνει στο πετσί του φανταστικού ήρωά του, τι κάνει αυτός ο ήρωας; Διηγείται τα όσα του έχουν συμβεί, μιλά δηλαδή για το παρελθόν του. Ή ο αφηγητής διηγείται τα του παρελθόντος του ήρωά του. Κάνει το χρόνο να κυλά. Ένα μυθιστόρημα είναι ένα κείμενο όπου ο κεντρικός ήρωας είναι ο χρόνος”.

Έχει πει ο Χόρχε Έδουαρτς σε συνέντευξή του, την εποχή που του απένειμαν το βραβείο Θερβάντες.
Για το βιβλίο του “Το όνειρο της Ιστορίας” στο οποίο ως Προυστ αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο, Ιστορικό και Προσωπικό, τελικά και τον κατακτά. Μετατρέποντάς τον σε ξανακερδισμένο Χρόνο. Ο αφηγητής του, στο ρόλο αντιστοίχως του Μαρσέλ που επιθυμεί να γράψει ένα μυθιστόρημα, επιστρέφοντας επιχειρεί και επιτυγχάνει ένα ταξίδι διπλό: στον χρόνο, παρελθόντα και παρόντα, στον χώρο, στην Χιλή κάποτε, στην Χιλή της εποχής. Στον έσω Χρόνο και στον Έξω Χρόνο. Χαρίζοντας μιαν πολυπρισματική εικόνα μιας χώρας, μιας εποχής, ένα αριστοτεχνικό μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα. Επιτρέποντας στον αφηγητή να είναι ταυτοχρόνως ο ιστορικογράφος και ο χρονικογράφος της εποχής, αλλά και ο αυτοαναλυόμενος, - το αυτοαναλυόμενο πρόσωπο-εφόσον δεν γίνεται παρά να μπαίνει πάντα η ιστορία μας μέσα στην Ιστορία και τ' αντίθετο, σε κάθε περίπτωση, ακόμα και στην πλέον απλή.

Εξάλλου η ζωή του, οι σπουδές του, τα ταξίδια του και οι επιστροφές του, όλα αυτά του τα επιτρέπουν. Πολίτης του Κόσμου, διπλωμάτης για χρόνια αλλά και χιλιανός στην καταγωγή.
Ο αφηγητής του στο μυθιστόρημα ως Οδυσσέας και ως ήρωας που πολλών ανθρώπων οίδε άστεα, επιστρέφει. Για να δει καλύτερα εξάλλου κατ' αυτόν τον τρόπο και τον τόπο της ίδιας του της καταγωγής. Για να δούμε ευρινέστερα εκείνο που βρίσκεται κάτω απ' τη μύτη μας, όλοι γνωρίζουμε πως θα πρέπει νωρίτερα να έχουμε φτάσει ως την άκρη της γης.
Μετά από χρόνια εξορίας, λοιπόν, ο αφηγητής της ιστορίας επιστρέφει στην Χιλή και τα βρίσκει όλα εκεί: το παρελθόν και την Ιστορία μέσα από τα αρχεία του προηγούμενου νεκρού πια ιστορικού ενοικιαστή. Το παρόν έξω απ' την πόρτα του, στις σιωπηλές νύχτες της απαγορευμένης κυκλοφορίας. Τον πολυτάραχο βίο του βλοσυρού Χοακίν Τσέσκλα και την ζωηρή Μανουελίτα Φερντάντες δε Ρεμπολιέδο, την γοητευτική. Την πρώην σύζυγό του, τους παλιούς φίλους, την καινούργια ζωή.
Για να ξεκινήσει ταυτοχρόνως ως Ιστορικός και ως Χρονικογράφος το δικό του διπλό ιστορικό και ζωής ταξίδι, χαρίζοντας στον αναγνώστη μια ιστορία μέσα στην Ιστορία με πανταχού παρόντα τον Χρόνο, βασικό πρωταγωνιστή.
“Σε έναν κόκκο άμμου, πιασμένο στο στρίφωμα ενός χειμερινού φορέματος της Εμμά Μποβαρύ, ο Φλωμπέρ είχε αντικρίσει ολόκληρη τη Σαχάρα, και κάθε μόριο σκόνης ζύγιζε για τον ίδιο όσο η οροσειρά τον 'Άτλαντα”. Γράφει ο Ζέμπαλντ στους “Δακτύλιους του Κρόνου” και ο Χόρχε Έδουαρτς με την γραφή του, το επιτυγχάνει αριστοτεχνικά όλο αυτό: στην επιστροφή του αφηγητή- ασώτου, ο αναγνώστης αντικρίζει και κάθε επιστροφή εντός εισαγωγικών “ασώτου”, από την ευαγγελική παραβολή μέχρι την πρόσφατη ιστορία της Χιλής. Στο σκονισμένο διαμέρισμα του βιβλιοφάγου, μανιακού γραφομανούς καθηγητή, όλη την σκόνη και την βαριά σκιά της Ιστορίας. Στις νυχτερινές δραπετεύσεις της ζωηρής Μανουελίτας, όλο τον έρωτα και την λαγνεία της ζωής. Και στην αποθηκούλα των θαυμάτων, τον προθάλαμο του παρελθόντος, χαμένο παράδεισο αλλά και καλειδοσκοπικά όλη την κόλαση την σημερινή.

Μυθιστόρημα, χρονικό, ιστορία, διήγηση, τα βαριά ή αλαφροπάτητα βήματα μιας εποχής, μια ζωή που συμβολίζει και κάθε ζωή, και εκείνο το σαιξπηρικό “ζούμε ένα όνειρο μέσα σε όνειρο” ή “ποιος απ' τους δυο μας ονειρεύεται τον άλλον” κατά Μπόρχες, στο “Όνειρο της Ιστορίας” του Χόρχε Έδουαρτς μοιάζει να βρίσκει την τέλεια, γοητευτική του εφαρμογή.

Ένα βιβλίο που δεν ήθελες να αφήσεις από τα χέρια. Ανοιχτό στο τέλος, μια ιστορία με αναπνοή.
Βασικός συντελεστής σ' αυτό η Σαπφώ Διαμάντη με την εξαιρετική της μετάφραση που επιτρέπει σε κάθε κόμμα, σε κάθε τελεία, σε κάθε παύση, στην ιστορία να ψιθυρίζει και ν' ανασαίνει.

“Ο Αφηγητής, εάν βρισκόταν ακόμη ανάμεσά μας, εάν δεν είχε αποφασίσει σε κάποια από τις τελευταίες σελίδες να μπει σε τάξη, θα μπορούσε να τραγανίζει ένα ξεροκόμματο και να κοιτάζει απ' το παράθυρό του. Πόσες ιστορίες! Θα έλεγε χαμηλόφωνα, κι εμείς μαζί του. Θα σκεφτόταν τους νεκρούς και τους ζωντανούς, τις μνήμες που περισώθηκαν κι αυτές που χάθηκαν διαπαντός. Τα όσα είχαν συμβεί. Τον πόνο που έκρυβαν μέσα τους, δίχως πλέον επιστροφή! Δίχως πιθανότητα λυτρωμού!”
Έτσι τελειώνει ένα βιβλίο που συνεχίζει να γράφεται, μια ιστορία που γίνεται άλλη αναλόγως τον αναγνώστη της, διασώζοντας ακόμα κι εκείνες τις μνήμες που χάθηκαν δια παντός. Πώς;
“Γοητεία είναι αυτό που δεν λέγεται, αυτό που δεν φαίνεται, αυτό που υπονοείται, αυτό που υπαινίσσεται χωρίς να θέλεις να υπαινιχθείς τίποτα” λέει ο Ζαν Μποντριγιάρ. Και στο “Όνειρο της Ιστορίας” μονάχα η γοητευτική γραφή του Χόρχε Έδουαρτς το γνωρίζει. Ίσως μπορεί να μας το αποκαλύψει ο ίδιος ο κύριος Έδουαρτς που το γνωρίζει καλά...

ΥΓ. Το κείμενό μου για τον Χιλιανό συγγραφέα και πρέσβη της Χιλής στη Γαλλία, Χόρχε 'Εδουαρτς, το Σάββατο βράδυ στο Γκάζι. Ο κύριος Έδουαρτς υπήρξε απολαυστικός. Με χιούμορ, αμεσότητα, μπαινόβγαινε στον χρόνο και στην Ιστορία, δεν τέλειωνε αλλά και από μας δεν ήθελε να τελειώσει κανείς. Μετά, μουσική από το Μεξικό, μαγική... Όμορφα. Η Αντριάννα Μαρτίνες είχε κάνει θαύματα.
Ελένη Γκίκα