Το φιλμάκι μιας ξεχασμένης εποχής

«ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ», Επιλογή- μετάφραση: Δημήτρης Αθηνάκης, Εκδ. «Μελάνι», σελ. 200, 16 ευρώ.

Το μότο στην εισαγωγή του μεταφραστή και ανθολόγου Δημήτρη Αθηνάκη, ενδεχομένως και να είναι το κλειδί:
«Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άρρωστοι. Ωστόσο, λίγοι μόνο γνωρίζουν ότι αυτό είναι κάτι για το οποίο θα έπρεπε να είναι περήφανοι. Αυτοί είναι οι ψυχαναλυτές» Karl Kraus (1874-1936).
Και στις «Ιστορίες ψυχοθεραπείας» το πουλοβεράκι της ψυχανάλυσης γυρισμένο ανάποδα. Διότι ό,τι δεν είναι σωτηρία, θεραπεία, αναγκαιότητα, μαγεία, υγεία αλλά μόδα, αποτελεί με τη σειρά του μια καινούργιας μορφής νεύρωση.
Η επιλογή των διηγημάτων, σοφή. Εμπεριέχει αριστοτεχνικά όλες τις περιπτώσεις: «Ψυχαναλυτές με προβλήματα ψυχικά, ψυχαναλυτές- σχιζοφρενείς, ψυχαναλυτές δολοφόνοι, ψυχαναλυτές – ψυχαναλυτές. Κι απ’ την άλλη, ψυχαναλυόμενοι από περιέργεια, ψυχαναλυόμενοι από βαριεστιμάρα».
Τα «περιστατικά», όχι αλά Γιάλομ, δηλαδή ένας ψυχίατρος – ψυχαναλυτής μετατρέπει σε λογοτεχνία την πείρα του, αλλ’ ούτε και αλά Σομόθα, ο ψυχίατρος που χρησιμοποιεί την γνώση του για το παρελθόν και την ψυχανάλυση και την κάνει πράξη στη νέα τάξη πραγμάτων, αλλ’ όπως τα βλέπει ο συγγραφέας –παρατηρητής. Δίχως να παίρνει σαφή θέση, περιγράφοντας πράξεις και έργα τόσο εκείνου που βρίσκεται στο ντιβάνι όσο και τ’ άλλου που τον ατενίζει ψύχραιμα; με επίγνωση; ταυτιζόμενος; από την θεραπευτική ή εξουσιαστική πολυθρόνα.
Όποιος αρέσκεται σε ορθόδοξες ιστορίες ψυχανάλυσης θα απογοητευθεί. Παρ’ ό,τι στις σελίδες του εμπεριέχονται πολλές πικρές αλήθειες. Αλλά όποιος λατρεύει το στυλ, την οξυδερκή ματιά και το δικαίωμα στο διαφορετικό ύφος και ήθος, δεν γίνεται παρά να ενθουσιαστεί.
«Η Μεταβίβαση» του Peter Collier θίγει την διαδικασία ψυχανάλυσης από συνήθεια. Διασαφηνίζοντας πλήρως τον ψυχαναλυτικό όρο του τίτλου. Ο Άνταμ γιος που γίνεται πατέρας και μεταφέρει τις παιδικές του νευρώσεις και συνήθειες ως καλός κι ευπειθής σκυταλοδρόμος.
Στον «Ευγενή κύριο» της Martha McPhee η διαδικασία της ψυχανάλυσης γίνεται από βαριεστημένη περιέργεια. Γυναίκες στα απύθμενα βάθη της ανίας και στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, πέφτουν θύμα στον πρώτο τυχόντα.
Στα «Φανταστικά προβλήματα» της Francine Prose, παρακολουθούμε έκθαμβοι την κηδεία ενός χάμστερ του Μερφ, διότι ο θεραπευτής της Μπεθ ισχυρίζεται ότι «η οικογένεια έχει ανάγκη από μια πένθιμη ιεροτελεστία».
«Η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» του Jonathan Baumbach θίγει ένα φλέγον ζήτημα της ψυχαναλυτικής σχέσης, στην περίπτωση που αυτή γίνει έρωτας και σεξουαλική εμμονή. Έτσι η Μελίντα θα φέρει τα επάνω- κάτω στη ζωή του ψυχαναλυτή της.
«Το σοκ της ευτυχίας» του Charles Baxter, τολμά και θίγει μια μεγάλη αλήθεια: «Δεν γουστάρω να πάνε όλα καλά!» «Δεν γουστάρω να είμαι καλά. Το καταλαβαίνεις; Το ευχαριστιέμαι», υπεραμύνεται της δυστυχίας της η Χάριετ.
Και στο «Τρελός για σένα» ο James Gorman σε εβδομάδα απεργίας των ψυχιάτρων, βάζει τους ασθενείς σε ρόλο ψυχαναλυτή, εναλλάσσοντας ρόλους. Έτσι «ο Τζακ, ο καταθλιπτικός, είναι ο Ψυχίατρος-για-μια-Μέρα».
«Ο ασθενής» της Barbara Lawrence είναι το χρονικό της υποτροπής σε μια περίπτωση ψυχοθεραπείας.
Και «Ο καλός Σαμαρείτης» του Steven Barthelme έχει ως ήρωα έναν ψυχαναλυτή- σχιζοφρενή, ο οποίος ωσεί Θεός, σκοτώνει διότι έτσι νομίζει ότι… λυτρώνει.
Οι ιστορίες, όπως επισημαίνει ο μεταφραστής στην εξαιρετικά οξυδερκή εισαγωγή του «δεν αποτελούν κριτική στη ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αποτελούν, ίσως, ένα μικρό σχόλιο απέναντι στην αναζήτηση του νοήματος της ζωής, με οποιονδήποτε τρόπο». Κι αναζητούν όπως εν γένει η λογοτεχνία ή η τέχνη σ’ αυτή τη ζωή, το αίνιγμά της, το αίνιγμά μας, το πιο βαθύ, κρυμμένο και μεταφορικό μυστικό της. Εκείνο που «είναι» κι όλο το χάνουμε εκεί που νομίζουμε ότι να «μήλο», «αχλάδι», «πορτοκάλι», το έχουμε πια «του χεριού».
Το συγγραφικό ύφος αλλάζει και ποικίλει από ιστορία σε ιστορία. Άλλη ημερολογιακή (Τρελός για σένα), με θεατρικούς διαλόγους (Η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής), μονολόγους (Ο καλός Σαμαρείτης) ή ασθματική παραληρηματική γραφή (Μεταβίβαση), νατουραλιστικές (Φανταστικά προβλήματα) ή αλληγορικές και υπερβατικές (Ο ευγενής κύριος), περισσότερο από την διαδικασία της ψυχανάλυσης, θέτουν στο στόχαστρο την σημασία και την αντίφαση της ύπαρξης. Διότι εκτός από το νόημα που θα βρεθεί «στο ντιβάνι», θα βρεθεί και το μικρό, πεπερασμένο, χαώδες ταξίδι μας σ’ αυτή τη ζωή. Ο νόμος της εντροπίας και η εμμονή μας σε ό,τι μάθαμε, και ας μας ταλαιπωρεί, ας μας κρατά σιδηροδέσμιους στην Κόλαση, ας μας βασανίζει.
Θα πρέπει, κλείνοντας, να τονίσουμε την εξαιρετική δουλειά του ανθολόγου- μεταφραστή. Με την επιλογή του ο Δημήτρης Αθηνάκης φαίνεται να καλύπτει όλο το χαοτικό, ψυχαναλυτικό φάσμα. Διότι η ψυχανάλυση, όπως και η επανάσταση, αποτυγχάνει όταν γίνεται από ατελείς κι ασθενείς και διαταραγμένους ανθρώπους.


ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ-
ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ:
Peter Collier: Ένας απ’ τους γνωστότερους πολιτικοποιημένους συγγραφείς της Αμερικής.
Martha McPhee (1964-): Από τα πρώτα της μυθιστορήματα κατέκτησε το αμερικάνικο κοινό.
Francine Prose (1947-): Βιβλία της έχουν προταθεί για σημαντικά αμερικανικά βραβεία, ενώ άλλα έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη ή έχουν διασκευαστεί ως μιούζικαλ για το θέατρο.
Jonathan Baumbach (1933-): Συγγραφέας 14άρων μυθιστορημάτων και πάνω από ογδόντα ιστοριών.
Charles Baxter (1947-): Ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα.
James Gorman (1949-): Έχει γράψει πολλά βιβλία και εκατοντάδες άρθρα, κυρίως για το Discover και τους New York Times.
Barbara Lawrence (1930-): Ξεκίνησε ως μοντέλο, συνέχισε ως ηθοποιός και σήμερα εργάζεται ως μεσίτρια στο Μπέβερλι Χιλς. Έχει ζήσει χρόνια στη Νότιο Αφρική, εμπειρία που χρησιμοποίησε σε βιβλία της.
Steven Barthelme (1947-): Συγγραφέας- επηρεασμένος από τον μοντερνισμό και τον ρεαλισμό- πολλών διηγημάτων και δοκιμίων, καθώς και καθηγητής του University of Southern Mississippi.

ΥΓ. Φανατική της… ψυχανάλυσης, δεν ξεχνώ ποτέ τον ειλικρινέστατο Λαζόπουλο σε μια εκπομπή. Έκανε κάτι με τον Φρόυντ στο θέατρο. Η δημοσιογράφος τον ρωτά:
«Εσείς, έχετε κάνει ψυχανάλυση;»
«Και έχω κάνει και κάνω. Το φιλμάκι της παιδικής μας ηλικίας, μονάχα ένας ψυχαναλυτής μπορεί να το κάνει να ξαναπροβληθεί».

Και ΣΕ ΑΥΤΟ το φιλμάκι, ξέρετε, έχουν κριθεί τα πάντα, εκτός και αν αποφασίσουμε να…ξαναβάλουμε τα ρούχα στην ντουλάπα εμείς! Διότι ούτε λόγος: είμαστε ανελέητα ελεύθεροι: στην καθήλωση, στην επιτυχία, στην αποτυχία, στη χαρά, στον πόνο, στην ψεύτικη ή αληθινή ζωή! Καταδικασμένοι σε ό,τι θελήσουμε (αλλά αυτή η «ζώνη των επιθυμιών» είναι πολύ βαθιά! Σε σημείο που μας πείθει ώρες- ώρες ότι εκπορεύεται από άλλους! Ή από δυνάμεις άλλες, ανεξακρίβωτες και σκοτεινές!)

Μπαλάκι η ζωή μας, και το πετάμε. Σε όποιον τοίχο γουστάρουμε εμείς.