θεριστές της νοθείας μας

Για τους ήρωες της Λείας Βιτάλη στην “Ιερή Παγίδα”.

“Το παρελθόν είναι κατ’ ανάγκην ατελές, κατ’ ανάγκην ανασυγκροτημένο, επινοημένο εκ νέου. Συλλέγουμε απ’ αυτό μόνο τις αλήθειες του σήμερα. Αν το παρόν μας είναι το παιδί του παρελθόντος, το παρελθόν μας είναι το παιδί του παρόντος. Και το μέλλον θα είναι ο θεριστής της νοθείας μας”.

Μααλούφ άκρως… ψυχαναλυτικός και πικρός (και δανεικός) και η κυρία Λεία Βιτάλη λόγω ιδιοσυγκρασίας της αλλά και ειδικών σπουδών τα συλλαμβάνει όλα αυτά σε κάθε της ιστορία. Ακόμα και όταν αφορά την Ιστορία. Με γιώτα κεφαλαίο που εν πολλοίς και για πολλούς θεωρείται δεδομένη.

Αλλά όπως η μια παρεισφρύει στην άλλη και η Ιστορία η κεφαλαίο έρχεται και θερίζει και καθορίζει τις μικρές ιστορίες- ζωές, έτσι κι εμείς έχουμε κόψει και ράψει στα μέτρα μας την Ιστορία. Την Ιστορία, επιμένουν πολλοί, την ιφίστανται οι ηττημένοι και την γράφουν οι νικητές.

Και εδώ έρχεται η Λεία – καινοτόπο παλιόπαιδο και εξαιρετική συγγραφέας και ως συνήθως και επιχειρεί μια μικρή ανατροπή, ή μάλλον μια πολύ μεγάλη ανατροπή.

Διότι όπως έχει πει σε συνέντευξή μας “ο ξεριζωμός κληροδοτείται”.

Και σας διαβάσω τα λόγια της ακριβώς:

“Υπάρχει κάποια στιγμή στη ζωή του συγγραφέα που νιώθει ότι θέλει να φύγει από τα στενά όρια του εαυτού του. Να εκπληρώσει, ας υποθέσουμε, ένα χρέος προς τους άλλους. Να μιλήσει, αν θέλετε, για τα κοινά. Γι’ αυτά που ταλανίζουν τον άνθρωπο σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Ο πόλεμος, η ήττα, ο φόβος, η εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς, η αλαζονεία της εξουσίας – είτε πολιτικής είτε εκκλησιαστικής- είναι θέματα που καίνε δίπλα μας. Ήθελα να μιλήσω γι’ αυτά. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης τα εμπεριέχει όλα. Και κάτι παραπάνω. Την αλλαγή του ρου της ιστορίας στα Βαλκάνια. Μας αφορά και σαν ανθρώπους αλλά και σαν κατοίκους της περιοχής. Όπως καταλάβατε τη χρησιμοποίησα ασύστολα για να μιλήσω για όλα αυτά που καίνε. Και όχι μόνον γι’ αυτά. Επειδή κατάγομαι από την Κωνσταντινούπολη είχα ακόμη έναν λόγο. Τον ξεριζωμό! Που σφραγίζει εφόρου ζωής αυτούς που τον ένιωσαν στο κορμί και την ψυχή τους και- να σας πω και κάτι που ανακάλυψα- κληροδοτείται. Ο ξεριζωμός κληροδοτείται. Είναι απίστευτο. Αλλά συμβαίνει”.

Και επειδή και σε μένα αρέσουν οι ξεριζωμοί, σε αυτούς τους μικρούς, προσωπικούς ξεριζωμούς, για λίγο θα σταθώ.

Διότι αυτοί οι μικροί ξεριζωμοί αρέσουν και στην κυρία Βιτάλη.

Ξεριζωμοί από την πατρίδα τους, όσον αφορά τους ήρωες, Κυριολεκτικοί, η Ιουστίνη ξεριζωμένη από την Κωνσταντινούπολη στην Βενετία μας αφηγείται.

Ξεριζωμοί από την θρησκεία και την ιδεολογία τους, εφόσον με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο, εν τέλει, προδόθηκαν ή απελπίστηκαν όλοι.

Ξεριζωμοί απ’ ό,τι αγάπησαν διότι ή ανήκει αλλού ή αδυνατούν πια να το διεκδικήσουν.

Ξεριζωμοί από το φύλο και από το ίδιο τους το κορμί, διότι συμβαίνει κάποιες φορές στη ζωή κι άλλος να αποφασίζει ή να μας ορίζει.

Ξεριζωμοί από την ίδια την αλήθεια, το αρχικό γεγονός, διότι έτσι όπως μέσα στον χρόνο γίνονται όλα τόσο ρευστά, ουδείς ξεχωρίζει τον προδότη από τον προδομένο: τα κάστρα εξάλλου πατιούνται από μέσα.

Ξεριζωμοί από την βούλησή μας την ίδια.

Διότι η εξουσία ενυπάρχει παντού: στην πολιτική, στον Θεό, στα καθημερινά, στα μικρά οικογενειακά, στη σχέση συγγραφέα – ηρώων, και στον έρωτα ακόμα. Εκεί κι αν παίζεται πια το παιχνίδι εξουσιαζομένου- εξουσιαστή. Με θύμα που μπορεί να μεταβληθεί μέσα σε μια στιγμή σε θύτη: ο οθωμανός ως θύμα μαγεύεται και ως θύτης σακατεύει το αντικείμενο του πόθου του.

Ο Ιάκωβος ως θύτης φέρων την απόλυτη ομορφιά γίνεται θύμα αυτής ακριβώς της σχεδόν υπερβολής της φύσης.

Το υπερβολικό εντέλει σκοτώνει τους ανθρώπους. Λες και το μεγάλο ταλέντο, η απόλυτη ομορφιά να είναι ύβρις προς τους Θεούς ή τη ζωή και να απαιτεί από τον φέροντα στο ακέραιο το τίμημά του.

Και εδώ έρχεται μια Λεία Βιτάλη σχεδόν ταχυδακτυλουργική και στήνει το σκηνικό της ήττας με τους σκοτεινούς και αντιφατικούς ήρωές της.

Με αφηγήτρια την Ιουστίνη που ντυνόταν αγορίστικα ως παιδί – διότι αγόρι την επιθύμησαν οι γονείς της και η οποία ταυτίζεται τόσο με τον Ιάκωβο που ώρες – ώρες γίνεται αυτός: “Άκουγα μέσα μου τους χτύπους της καρδιάς του, λαχταρούσα με τις επιθυμίες του, έβλεπα ακόμη και τα όνειρά του, κι όλα αυτά μ’ έναν τρόπο μαγικό, που ούτε εγώ η ίδια μπορώ ακόμη να εξηγήσω. Χωρίς να το επιδιώκω, μπορούσα ξαφνικά να βυθίζομαι ολόκληρη μέσα του, να γίνομαι αυτός ο ίδιος, κι αυτό με χαροποιούσε τόσο πολύ, που δεν ζητούσα να ζήσω άλλη ζωή, παρά μόνο τη δική του”.

Κι αυτό κάνει.

Βυθίζεται μέσα του και γράφει γι’ αυτόν. Περνά μέσα απ’ αυτόν τα δεινά της ζωής της και τα δεινά όλων των άλλων.

Εξάλλου για την συγγραφέα “ο μοχλός της ιστορίας είναι ο ήρωας. Αυτός διαμορφώνει τις καταστάσεις, την ιστορία, την πλοκή, την ανατροπή, την έκβαση του τέλους, έστω άθελά του. Αυτός αγαπά, μισεί, φοβάται, επιθυμεί, εκδικείται, κάνει έρωτα με ό,τι τον διεγείρει, πεθαίνει. Είμαι ανθρωποκεντρική στον τρόπο που φτιάχνω τις ιστορίες μου- θα παραδεχτεί- διότι ψάχνοντας τους ανθρώπους ανακαλύπτεις πόσο υπέροχα μοναδικοί είναι. Ο καθένας και μια συναρπαστική ιστορία”.

Και όλοι μέσα σε μια καθομολογουμένη συγγραφική της εμμονή: τον έρωτα. Με όλες του τις μορφές και τις μεταμορφώσεις: Παθιασμένος. Απατημένος. Ματωμένος. Αλωμένος. Λυτρωτικός. Θεικός. Και πάντα εξουσιαστής, όπως θ’ αποδεχθεί. Και φυσικά… εκμεταλλευτής!

Και όσο για το αν την θέλγουν οι σκοτεινοί ήρωες και οι σκοτεινές ιστορικές περίοδοι, ούτε λόγος. Το σκοτάδι λειτουργεί για την Λεία σαγηνευτικά. Εκεί ανακαλύπτει τις βαθύτερες αλήθειες: τα κίνητρα που δεν έχουν ομολογηθεί. Τις επιθυμίες που δεν τόλμησαν ποτέ να εκφραστούν… Τα αθέατα και ανομολόγητα που καθορίζουν τις πράξεις μας, τελικά.

Για να το επιτύχει, δεν χρειάζεται παρά ήρωες και ηρωίδες με πάθος.

“Πάθος! Πάθος! Και πάλι πάθος!”

Κι είναι σα να μου αντηχεί η φωνή της μέσα στ’ αυτί: “Πάθος κι ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Απεχθάνομαι τα στάσιμα ύδατα. Τους ανοργασμικούς ήρωες. Λατρεύω τους χαρακτήρες που βουτάνε μέσα σ’ όλα ακόμη κι όταν φοβούνται, Ή όταν αποτυγχάνουν. Ιδιαίτερα τότε”.

Διότι στους ηττημένους η ζωή είναι τόσο πολύ γενναιόδωρη, τόσο χαριστική. Στο δικό τους αυτί επιχειρεί να ψιθυρίσει τις πιο μεγάλες αλήθειες. Αλλά κάπου εδώ ηττημένη απ’ το μέγιστον του ζητήματος θα βάλω τελεία κι εγώ.

Ευχαριστώ. Και πρώτα απ’ όλους τη Λεία, για την… υπέροχη παγίδα. Που μας απόδειξε με τρόπο σαγηνευτικό πως είμαστε τελικά σήμερα άξιοι θεριστές της νοθείας μας.

Το αποδεικνύει, εξάλλου, περίτρανα έτσι δεν είναι; αυτό που ζούμε. Η εποχή.

Από την παρουσίαση του βιβλίου στο
“Πνευματικό κέντρο, Βίλα Κώστα” (Λουκή Ακρίτα 4, Νέα Ερυθραία) στις 17/12/2012