Μόνο γράφοντας θα σωθεί

«ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟ ΠΗΓΑΔΙ» του Μάνου Ελευθερίου, Εκδ. «Μεταίχμιο», σελ. 267, τιμή: 16 ευρώ.

«… Πρέπει να τιμήσει τις αναμνήσεις του. Να τιμήσει εκείνους που του χάρισαν τόσες εικόνες και τόσες λέξεις. Τώρα φοβάται. Φοβάται περισσότερο το φόβο του. Κι ενώ είναι λυσσασμένος και πεινασμένος για λέξεις και εικόνες, γι’ αυτόν δεν έγραψε ποτέ. Κι όμως, αυτά θα τον σώσουν. Μόνο γράφοντας θα σωθεί. Και πώς θα βγει από το πηγάδι;»
Στη σελίδα 160 του βιβλίου, έτσι τάχα μου αδιάφορα αφημένο, μπορεί μέσα σ’ αυτές τις φράσεις και να βρίσκεται το κλειδί.
Εξάλλου ο συγγραφέας και ποιητής Μάνος Ελευθερίου για μια ολόκληρη ζωή αυτό ξέρει να κάνει, αυτό κάνει: γράφει και σώζεται.
Το ίδιο ακριβώς πράττει και ο ήρωάς του, ο Ηλ, σαραντάρης συγγραφέας ο οποίος ξαφνικά όταν αποφεύγοντας μια σαύρα και θαυμάζοντας κάποια ερείπια, πέφτει μέσα σε ένα πηγάδι. Υπογράφει με το νου του ιστορίες για να μπορεί ν’ αντέξει, θυμάται για να σωθεί.
Το καινούργιο μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου «Άνθρωπος σε πηγάδι» είναι ένα εντελώς διαφορετικό από τις προηγούμενες δουλειές του, αλληγορικό, εσωτερικό μυθιστόρημα. Παρά το περιρρέον εξωτερικό σασπένς. Ο συγγραφέας θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα θρίλερ με σκηνές διάσωσης, αγώνα δρόμου σωτηρίας. Αλλά η πρόθεσή του δεν ήταν καθόλου αυτή.
Από τις πρώτες σελίδες μας πληροφορεί ότι:
Ο ήρωάς του ο Ηλ πήγαινε στις ολιγοήμερες διακοπές βαρυγκωμώντας.
Έκανε λάθη και παραλείψεις καθοριστικές (ξέχασε κινητό, κατέβηκε μεσ’ τα χαλάσματα και τα μαύρα σκοτάδια…)
Πέφτει στο πηγάδι σχεδόν από την πρώτη στιγμή: παρατηρώντας τα αρχαία ερείπια (κοιτάζοντας πίσω συνήθως χάνουμε τη ζωή μας), προσπαθώντας να σεβαστεί, αποφεύγοντάς την μια πολύχρωμη σαύρα).
Η πτώση, δείχνει να έχει επίσης μεγάλη σημασία, με όλα αυτά τα σαρκώδη φύλλα των φυτών που αφ’ ενός την προξενούν (εκεί γλίστρησε μη βλέποντας το στόμιο στο πηγάδι) και αφ’ ετέρου οι τεράστιες ρίζες των δέντρων, που τον κάνουν να ελπίζει και την καθυστερούν.
Εάν δεν είχε χτυπήσει το πόδι του, ενδεχομένως και να μπορούσε να σκαρφαλώσει, να δραπετεύσει, εάν κατόρθωνε να βγάλει με τα νύχια και με τα χέρια του τις πέτρες απ’ τα τοιχώματα, ενδεχομένως και να κατόρθωνε πατώντας πάνω τους να ανασηκωθεί…
Αλλά αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει τον συγγραφέα δεν είναι τόσο η ρεαλιστική σωτηρία του ήρωα όσο η κάθοδος στο πηγάδι και η παραμονή. Το πηγάδι που δεν είναι η πρώτη φορά λογοτεχνικά βεβαίως που τον απασχολεί. «Το μυστικό πηγάδι» είχε για τίτλο της η ποιητική του συλλογή που κυκλοφόρησε το 1983 από τις εκδόσεις «Γνώση».
Ένα πηγάδι ως ύψιστη πρόβα θανάτου που, επίσης, τον προβληματίζει και λογοτεχνικά τον απασχολεί. Και στον «Καιρό των χρυσανθέμων» και στο «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές».
Το πηγάδι (που το συναντάμε ως σύμβολο και στον Μουρακάμι, ιδιαίτερα στο «Κουρδιστό πουλί» όπου ο ήρωας μπαινοβγαίνει για να λύσει τα αινίγματα της ψυχής) λειτουργεί στο μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου σαν καθαρτήριο αλλά και σαν ντιβάνι ψυχανάλυσης. Όπου φόβοι, διλήμματα, λάθος κινήσεις, παρελθόν, αλλά και άνθρωποι που τον πόνεσαν ή τον ευεργέτησαν μοιάζει να ξαναπαίρνουν τη θέση τους στον χάρτη της ψυχής. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η φαντασία του δημιουργού. Οι μισοτελειωμένες κινήσεις, όλες αυτές οι ιστορίες που δεν έγραψε, οι ιδέες που τους μέλει να αιωρούνται αενάως αδέσποτες (εάν δεν σωθεί τελικά) στον κόσμο των ιδεών. Τα μυθιστορήματα και τα διηγήματα που δεν ξέθαψε και τα οποία επικαλείται τώρα – μέσα από το πηγάδι- σαν μάντρα ή προσευχή. Γράφοντας διαρκώς με το νου του για να μη τρομάζει (σαν τα παιδιά που όταν φοβούνται μονολογούν ή τραγουδούν), για να μπορέσει, εν τέλει, ν’ αντέξει, να μη φοβηθεί τόσο πολύ.
Το τέλος, βεβαίως, ευφυώς το αφήνει ανοιχτό. Με χιόνι ζεστό ως επακόλουθο θανάτου αλλά και πολύωρης ορθοστασίας μέσα στο νερό και στις ίδιες του τις ακαθαρσίες. Κι όσο για το όνομα του ήρωά του, μας παραπέμπει ενδεχομένως στο Μιχαήλ ή Γαβριήλ, αλλά και Εμμανουήλ γιατί όχι; Που είναι το ίδιο το όνομα του συγγραφέα.
Στο μεταξύ, έξω από το πηγάδι μαίνεται η άλλη ζωή: οι φίλοι και οι γνωστοί που τον αποχαιρέτησαν και οι άλλοι οι οποίοι τον περιμένουν. Άραγε θα σκεφτούν όπως κι αυτός; Και τελικά ο Ηλ θα σωθεί;
Μια αλληγορική μυθιστορία ζωής και θανάτου, που μέσα στον εγκλεισμό του ήρωα στο πηγάδι εγκλωβίζει, εμπεριέχει αλλά και απελευθερώνει μια ολόκληρη ζωή: τη ζωή του εγκλωβισμένου. Τη λογοτεχνική ύπαρξη των ηρώων του στο κεφάλι του. Τον γρίφο της ζωής και τον γρίφο της γραφής.


ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ-
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ:

Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη.
Έχει εκδώσει τρία μυθιστορήματα, εννιά ποιητικές συλλογές, πέντε τόμους με πεζά, τρία λευκώματα και τέσσερις τόμους για το θέατρο στην Ερμούπολη τον 20ο αιώνα, 1901-1921, καθώς και την ανθολογία «Ερμούπολη, μια πόλη στη λογοτεχνία» (Μεταίχμιο, 2004).
Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2005 για το μυθιστόρημά του «Ο καιρός των Χρυσανθέμων» (Μεταίχμιο, 2004).
Επίσης από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» κυκλοφορούν το μυθιστόρημά του «Η γυναίκα που πέθανε δυο φορές» (2006) και η συλλογή διηγημάτων «Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ» (2009).
Ποίηση: «Συνοικισμός», «Μαθήματα μουσικής», «Τα ξόρκια»,
«Αγρυπνία για το σκοτεινό τρυγόνι στην εκκλησία του προφήτη Ελισσαίου», «Τα όρια του μύθου», «Το μυστικό πηγάδι», «Αναμνήσεις από την όπερα», «Το νεκρό καφενείο», «Η πόρτα της Πηνελόπης».